Mahmut Çetin
info@biyografi.net

Biyografi’nin tanımından başlayarak, kapsam, teknik ve teorisi hakkında önemli sorunlar vardır.(1)

Biyografi, birçok ders kitabının yazdığının aksine, bir edebi tür değil, edebiyata kaynaklık eden üretken bir konu alanıdır. Ve bu yönüyle biyografi, araştırma metinleri yanında şiir dahil, hemen her edebi türde ürünler verilebilecek çeşitliliktedir.

Tür olarak biyografi

Burada önemli olan kelime ‘tür’dür… Zira yazarın öncelikle unutmaması gereken şey, bir konunun, tür olarak kendisine ifade ettiği edebi özü ve imkanları seçmesidir. Çünkü edebiyat ve literatür (yazın) türleri, belirli yasalara göre gelişir. Ve her eserin, kendi türüne ait gelişiminin bir zamanı veya bir safhası vardır.(2)

Biyografi tanımına giriş

Biyografi, “bios” (canlılık, hayat) ve “graphe” (yazı, şekil) kelimelerinin bileşiminden oluşur. Bir hayat hikayesi anlatan yazılara verilen addır. Biyografi, bir hayatın tamamını veya bir kısmını anlama girişimidir.(3)

Tercüme-i hal’den biyografiye

Biyografinin Osmanlı Türkçesindeki karşılığı tercüme-i hal’dir… Bu da yaşanan bir ömrün, kişiye özgü bir halin, anlaşılır bir dille ifadesi anlamına gelir. Bu karşılık, biyografinin tam olarak başkasını anlamaya yönelik bir çaba olduğunu gösterir.(4)

Haltercemesi yani biyografi, bir kimsenin hayatının tarihçesidir… Anlatılan kişi hangi sahada önemliyse, hakkındaki haltercemesi o tarih kolunun bir kısmını teşkil eder. Biyografi yazarlarının maksadı, anlattığı şahsı bütün hususiyetleriyle canlandırmaktır.(5)

Batı’da ilk biyografi tanımlamaları

Biyografi, edebi bir konu alanı olarak ilk kez 17. yüzyılda, dönemin oyun yazarı ve şairi olan John Dryden tarafından tanımlanmıştır.(6)

Seçmece biyografi tanımları

* Biyografi terimi, hayatları, ilgileri ve uzmanlık alanlarıyla yaşadıkları çağın ve toplumun ilerisinde olan, sıra dışı hayatlarıyla insanların ilgisini çeken kişiler hakkında başkaları tarafından kaleme alınan yaşamöyküleridir.(7)

Biyografinin yazılma amacı, bir kişiyi eserleri, kişiliği, görüşleri ile tanıtmaktır. Biyografi, anlatılan kişinin dönemini, çevresini dikkate alarak yazılır. Biyografi, seçkin bir meslek mensubuyla sıradan bir insan arasında metot bakımından bir ayırım yapmaz.(8)

Birkaç biyografi tanımı daha

* Kendi alanlarında ünlü olmuş kişilerin hayatlarını, neler yaptıklarını, ülke ve dünya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının önemli başarılarını ve dönüm noktalarını bütünüyle anlatan yazı ve kitaplara biyografi (yaşamöyküsü) denir.(9)

* Tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını anlatmak amacıyla yazılan yazılara biyografi denir.

* Çeşitli alanlarda başarı gösteren kişilerin hayatının anlatıldığı yazılardır.

Tercüme-i hal, hayat hikayesi, yaşam öyküsü isimleriyle de anılan biyografi; bir kimsenin hayatını anlatan yazı, ünlü bir şahsın hayatının derlenip toplanıp anlatılması; tanınmış, sevilmiş, hayatında örnek olmuş, eserler yazmış, ün bırakmış kişileri tanıtmak gayesiyle yazılan kompozisyonlar; yurtlarına, insanlığa büyük hizmetleri dokunmuş önemli kişilerin çalışmalarını, hayatlarını anlatan yazılardır.

Biyografinin kapsamı

Biyografide, hayatı anlatılan kişinin ailesi, doğduğu ve yaşadığı yerler, ilk arkadaşları, tahsil çağı ve yetiştiği çevre hakkındaki bilgiler özetle kimliği hakkındaki bilgiler yer almalıdır.(10) Ayrıca o kimsenin doğum tarihi, memleketi, yetişme tarzı, iş hayatı, kişiliği, hizmetleri, etkisi, eserleri hakkında bilgi ve özellikle onun hayatını yazarın kaleme alma gerekçesi, eser içinde anlatılmalıdır.

Biyografi vak’ası

Biyografi vak’ası, biyografisi yazılan kişinin, hayatının bir noktasını aydınlatan anlamlı bir olaydır. Fevziye Abdullah Tansel, biyografi sever gençlere, tam biyografik çalışmalardan önce, yazmak istediği kişinin hayatının bir noktasını anlatan yazılar yazmasını tavsiye eder.(11)

BİYOGRAFİNİN ÖZELLİKLERİ

Biyografi, hayatı yazılan kişinin kendisi tarafından değil, onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve belgelere ulaşan veya onun hayatına yakından tanıklık etmiş kişiler tarafından kaleme alınır

1.Değerlendirmede ölçülü olmak

Yazar biyografik veya tarihi verileri kullandığı zaman bunu, önyargısız olarak yapmalıdır.(12)

Üslupta eleştirel olma, kişiye yönelik bir hakaret sınırına varmamalıdır. Bunun tersi olarak saygı da abartılmamalı, kişi yüceltilmeye kalkışılmamalıdır. Ölçüyü bulmak önemlidir, bu da biyografi yazarlığının kendine özgü ustalık isteyen özelliklerinden biri olmalıdır. Ama gerçeğe sadık kalmaya çalışmak bir çözüm olabilir.(13)

Ama biyografi bir varsayımdan hareket eder

Biyografik yaklaşım, gerçekçi olma ön şartına rağmen, aynı zamanda, çok basit bazı psikolojik gerçeklere önem vermez. Bir biyografi eseri, hayatı yazılan kişinin gerçek yaşayışından ziyade, yazarın, hayatı yazılan kişiyi algılamasını ortaya koyar.

2.Belgelere dayanmak

Biyografi yazarı veya belgesel yönetmeni, anlattığı kişiyle ilgili verilerin incelenmesinde titiz davranmalıdır. Anlattığı kişiyle ilgili bütün belge ve bilgileri toplamaya çalışmalıdır. Biyografi yazarı, yazdığı kişiyi, kendi duygularına göre değil, belgelere dayanmak suretiyle tanıtmaya çalışmalıdır. Biyografi, tarih araştırmalarında olduğu gibi, her türlü belgeden faydalanır. Ama en çok hatıratlar, mektuplar, o şahsın bıraktığı eserlerden yararlanılır.(14)


3.Kronolojik anlatımı gözetmek

Bir şahsı tanıtabilmek için en iyi metot, onun hayatını kronolojik sıraya tabi tutmaktır.(15) Hayat hikayesi yazılan kişinin doğumu, aile çevresi, eğitim süreci, kişiliği, arkadaşlık ve akrabalık ilişkileri, sosyal hayatı, aşkları, evliliği ve çocukları, alanındaki mümeyyiz vasfı (ayırıcı özelliği), varsa başarısı kronolojik (zaman dizin) bir akışla işlenebilir. Ancak kronolojik akış, zorunluluk değil, okuyucunun yazılan kişinin hayatının bütününü kavrayabilmesi için bir kolaylıktır.

Biyografi’nin vazgeçilmez şartı kronoloji

Bütün biyografilerin ortak özelliği, kişinin doğum ve ölümü arasındaki kronolojik hikayesidir… Böylece tarih'i ve biyografi'yi aynı çizgiye yerleştiren faktörün de kronoloji olduğu görülmektedir. Kısa ve yalın bir tarifle, tarih bir dönemin ve o dönemdeki olayların, bir devletin veya devletler arası ilişkilerin kronolojisi, biyografi ise ferdin kronolojisidir.(16)

Kronoloji= kişinin, yaşadığı 'somut' olayların dökümü

‘Oğuz Atay'ın Biyografik ve Kurmaca Dünyası’ adlı kitabın yazarı Prof. Dr. Yıldız Ecevit, kitabın sunuş yazısında, biyografi yazarının temel sorunundan söz eder: “Yaşamın, birbirine eklemlenen kronolojik bir olaylar zincirinden oluştuğunu düşünen bir biyografi yazarının yapacağı iş bellidir: Biyografisini yazdığı kişinin, yaşadığı 'somut' olayların bir dökümünü yapacaktır.”(17)


4.Anlatılan kişinin ayırıcı özelliğini vurgulamak

Biyografi, kişiyi bütün insanlarda görülen ortak beşeri özellikleriyle anlatmakla yetinmez. Biyografi ele aldığı insanı, aynı zamanda kendine özgü hali ve karakteriyle, kendi sesi, kendi nefesi, kendi dili, kendi mantığı ile veren bir çalışmadır. Anlaşılmak istenen hayat, özelliği olan bir hayattır. Sahip olduğu bu özellik, onu, dikkat çekici hale getirir. Sıradan hayatların biyografisi üzerinde pek durulmaz. Biyografisi yazılacak hayatın bir öyküsü, farklı bir yönü olması gerekir.(18)

5.Biyografik olguyu yakalamak

Biyografinin amacı, kişinin hayatındaki biyografik olguları yakalamaktır. Yorum hakkını yazarın okuyucuya bırakması daha doğrudur. Söylenti ve dedikodulara, asılsız bilgilere yer verilmemelidir. Bunlar biyografi yazımı sırasında bir veri olarak bilinmeli ama daima gerçek bilgilerin yakalanmasına çalışılmalıdır.

Kişinin hayatı abartılarak veya küçültülerek verilmemelidir. Ama biyografiler genellikle sevilen kişiler üzerine yazıldığından, her bir cümle onun ne kadar önemli bir kişi olduğunu vurgulama tezine dayalı ortaya çıkar. Övgünün ve yerginin ortasını bulmak, her zaman bilimsel bir serinkanlılığı ve eleştirel bir yaklaşımı gerektirir.(19) Bunların bazıları, çoksatmak gayesiyle yazılan yazılardır.

Sonuç:
Biyografi, yerli bir bilim dalıdır

Biyografi, İslam milletlerinin, dolayısıyla Osmanlı'nın da, Batı'dan almadığı, kendi öz malı bir bilim alanıdır. Osmanlı’da bu türün, bir kişi için yazılanlarına ‘tercüme-i hal’, birden fazla kişiyi ihtiva edenler için yazılanlarına ‘teracim-i ahval’ denirdi.

Şark zevki hemen bütün kitap adlarında olduğu gibi bu alanda da zengin bir başlık koleksiyonu sergiler. Sevgili Peygamberimiz Hazreti Muhammet’in hayatı olan siyer'lerden başlayarak tabakat, vefeyat, tezkire, esami, sicil, şecere, sefine, mecalis, hadika, ravza, riyaz, gülzar, gülşen gibi olağanüstü sayıda kitap adı, zengin muhtevalarıyla biyografi kaynakları kütüphanelerimizde bulunmaktadır.(20)

Neticede biyografi ve otobiyografi, geçmişte kalan bir yaşantıyı, anlama ve onun bilgisini yeniden üretme çabasıdır.(21)

KAYNAKLAR
1. Türkiye'de Biyografinin Gelişmemesi, Kapalı Toplum Yapısıyla Yakından İlgili, Sema Aslan, Milliyet 8 Ağustos 2006
2. Edebi Eleştiri, J.C. Carlui-J.C.Fillox, Çeviren Ayşe Hümeyra Çakmaklı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Y., Ankara 1985, sf.43
3. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
4. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
5. İyi ve Doğru Yazma Usulleri III, Fevziye Abdullah Tansel, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1978, sf.
6. Türkiye'de Biyografinin Gelişmemesi, Kapalı Toplum Yapısıyla Yakından İlgili, Sema Aslan, Milliyet 8 Ağustos 2006
7. Türkiye'de Biyografinin Gelişmemesi, Kapalı Toplum Yapısıyla Yakından İlgili, Sema Aslan, Milliyet 8 Ağustos 2006
8. Edebiyat Biliminin Temelleri, R.Wellek-A.Warren, Çeviren Prof.Dr.Ahmet Edip Uysal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Y., Ankara 1983, sf. 94
9. Biyografi Türünün Özellikleri, Bahri Pektaş, http://www.aof.edu.tr
10. İyi ve Doğru Yazma Usulleri III, Fevziye Abdullah Tansel, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1978, sf.188
11. İyi ve Doğru Yazma Usulleri III, Fevziye Abdullah Tansel, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1978, sf.188
12. Edebi Eleştiri, J.C. Carlui-J.C.Fillox, Çeviren Ayşe Hümeyra Çakmaklı, Kültür ve turizm Bakanlığı Y., Ankara 1985, sf.59
13. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
14. İyi ve Doğru Yazma Usulleri III, Fevziye Abdullah Tansel, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1978, sf.
15. İyi ve Doğru Yazma Usulleri III, Fevziye Abdullah Tansel, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1978, sf.
16. Tarihin üvey evladı: Biyografi, Orhan Okay, Zaman 2 Eylül 2001
17. Türkiye'de Biyografinin Gelişmemesi, Kapalı Toplum Yapısıyla Yakından İlgili, Sema Aslan, Milliyet 8 Ağustos 2006
18. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
19. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
20. Tarihin üvey evladı: Biyografi, Orhan Okay, Zaman 2 Eylül 2001
21. Biyografi Ötekine Yolculuk, Vefa Taşdelen, Millî Eğitim, Sayı 172, Güz/2006
info@biyografi.net