Ayaz  İshaki yazar, gazeteci, kanaat önderi Gayaz İshaki İshaki İdilli 23 Şubat 1878 tarihinde Tataristan'da Yavşirme Köyü'nde doğdu. Çistay ve Kazan medreselerinden sonra 1898 -1902 yıllarında Kazan Uçitelskaya Şkola'sında tahsil gördü. Öğrencilik devrinde, ihtilal hareketine aktif olarak iştirak etti. 1905'te gizli siyasi ‘Tangçılar’ teşkilatının kurucuları arasında yer aldı. ‘Tangçılar’ adı, ‘Tang’ sonraları ‘Tang Yıldızı’na çevrildi. Bu adla çıkarılan bir gazete adı bu gruba takıldı. Bu gazetenin başyazarı oldu. ‘Tang’ ve ‘Tang Yıldızı’ sosyalist yönlü olarak Rus Çarlığı’nın ihtilal yoluyla devrilmesi taraftarıydı. Böylece Tangçılar teşkilatı, Rusların SR (Sosyalist Revalüasyoner) programı prensibinde hareket etti. 1905 yılında Nijniynovgorod şehrinde (İhtilalden önceki) ‘I. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı’na Tatar Radikal Milliyetçi Grubu başında yönetici olarak katıldı. onuşmasında ‘Liberalizm’ ve ‘İttifak’ adıyla toplanmış olan daha önceki teşkilatın aleyhine ve bu liberallerin Rus Kadetleri ile müşterek olan programlarının Kültür Birliği olarak kabul edilmesini talep etti. İhtilal hareketlerinde bulunması yüzünden, uzun yıllar hapishanelerde yattı. Arhangil ve Vologda vilayetlerinde sürgünde kaldı. Sürgünden dönünce, Tatarların maddi yardımları ile 1913 yılında Petrograd'da İl gazetesini kurdu. Bu gazete 1914 yılında Moskova'da çıkarıldı. Sonraları Sosyalist ideolojiden ve politik radikalizmden uzaklaştı. İl gazetesi de sosyalist zihniyetten arındı. İl ve Söz gazeteleri aralıklı olarak 11 Nisan 1918 yılına kadar devam etti. Daha sonra Sovyet Rus hükümetince kapatıldı. İshaki, başarılı bir gazeteci olduğu gibi, kabiliyetli yazar ve dramaturg da oldu. Gazetecilik ve siyasi hareketleri ile birlikte 1897-1918 yılları arasında 29 adet edebi eser yazdı. Çarlığın devrilmesinden sonra, ‘Rusya Müslümanlarının Milli Hürriyetleri’ hareketine katıldı. Mayıs 1917'de, Moskova ‘I. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı’nı ve Kazan'daki II. Kurultayı organize edenlerdendi. Türk halklarının birliğini her şeyin üstünde tuttu ve siyasi faaliyetlerini bu yönde geliştirdi. Ufa şehrinde kurulan İç Rusya ve Sibirya Müslümanları Millet Meclisi'nde Moskova milletvekili oldu. İç Rusya ve Sibirya Türk-Tatarları Milli-Medeni Muhtariyeti'nin Dışişleri Bakanı oldu. Rusya’da Bolşeviklerin yerleşmesinden sonra, Avrupa'da düzenlenen Barış Konferansı'na katılmak için temsilci oldu. Bu görevini yerine getirmek üzere Uzak Doğu yolu ile, bir müddet Japonya'da kaldıktan sonra Avrupa'ya geçti. Rusya'da Bolşeviklerin yönetimi kesin olarak ele almasından sonra vatanına geri dönmedi. Zaten komünist rejime karşı tutumda olması yüzünden İhtilal Mahkemesine verilmişti. Bir süre Avrupa'da mülteci olarak kaldı. Paris, Berlin, Varşova ve Türkiye'de yaşadı. Bu devrede çok yoğun siyasi faaliyetler yürüttü. Özellikle Sovyet rejiminin Türk halklarının milli haklarını tanımadığı tecrübesini edindi. İdil-Ural istiklal fikrini savundu. Bu fikrin yayın organı olarak da Milli Yol dergisini kurdu. 1928 yılından itibaren aylık Milli Yol, 1930'dan 1939 yılında çıkan İkinci Dünya Savaşı’na kadar bu mecmua Yanga Millî Yol adıyla devam etti. 1935 yılında Mukden şehrinde Uzak Doğu'da yaşayan Türk-Tatarların milli yayın organı olarak da Milli Bayrak gazetesini kurdu. Bu gazete 1945 yılının Ağustos ayında Japonların mağlubiyetine kadar devam etti. 1931 yılında Kudüs'teki Müslüman Kurultayı'na iştirak etti. 22 Temmuz 1954 tarihinde Ankara'da vefat etti. Vasiyeti üzerine İstanbul'da Edirnekapı Şehitliği'ne defnedildi. ENGLISH BIOGRAPHY Gayaz Ishaki was born in 1878 in the village of Yaushirma near Kazan to a Mishar Tatar family. He was home-schooled by his father at an early age and was sent to study in a madrasah (religious school). He continued his education in the Russian-Tatar teachers' school (1898–1902). Gayaz Ishaki moved to Kazan in 1904, where he became acquainted to socialists and adopted some of their views. He became involved in revolutionary activities and subsequently was arrested and sent to a prison near the city of Arkhangelsk in northern Russia in 1907. After the February revolution of 1917 he was involved in activities aimed at achieving cultural autonomy for the Volga Tatars and other Turkic peoples of Russia. As a result of his activities, the Soviet authorities started a campaign of harassment and persecution against him and his associates. He was forced emigrate in 1920. After settling in Germany, Gayaz Iskhaki started publishing a Tatar-language magazine "Milli Yul" ("the Way of the nation") in 1928. In 1939 the magazine was closed and Iskhaki decided to immigrate to Turkey. After World War II he became involved in political activities. At this stage his main goal was the restoration of the Tatar nationhood lost in 1552 when the Kazan Khanate was defeated and occupied by the Moscow Principality. Throughout his life Gayaz Iskhaki traveled to Poland, Germany, Japan, China and Turkey where he tried to establish Tatar-language press and unite disparate Tatar emigree communities. Gayaz Iskhaki died in 1954 and was buried in Edirnekapı graveyard of Istanbul. HAKKINDA YAZILANLAR Sosyalizmden Türkçülüğe Kazanlı Ayaz İshaki Ahmet Kanlıdere Ötüken Neşriyat ISBN / BARKOD:9786051557670 Sayfa Sayısı:318 Kitap Ebatı:13x19 Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere, bu önemli monografisinde, Ayaz İshakî’nin 1900’lerin başında inkılapçı Tatar gençlerine önderlik eden sosyalist bir düşünür olarak ortaya çıkışından Pan-Türkçü milliyetçiliğe yönelerek İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet devri Türkçülüğüne yazılarıyla öncülük eden önemli bir figüre dönüşmesine, gerek Avrupa muhaceretinde gerek Türkiye’de kaleme aldığı yazılar üzerinden, kişisel yargılardan arındırılmış, tarafsız ve tenkitçi bir ışık tutuyor. Ayrıca kitaba, 1909-11 ve 1924-26 yılları arasında İshakî’nin Türkiye basınında çıkan bütün yazılarını ekleyerek bilhassa 1920’li yıllarda Türkiye’deki Türkçü aydınların yaşadıkları sıkıntıları anlamamızı kolaylaştıran bir yazı malzemesiyle de bizi buluşturuyor. Böylece İshakî’nin Türkiye’de neşredilmiş bütün yazıları da bu önemli çalışmada toplanmış oluyor. Ayaz İshakî’nin bibliyografyasının ve onun hakkındaki önemli kalem işlerinin de listelenerek eklendiği bu monografi, Türk dünyasının fikrî birikimine katkı sunan büyük bir aydını tanımamızı sağlayacak ve eserlerine olan ilgiyi uyandıracaktır kanaatindeyiz. www.biyografi.net (Binlerce Biyografi)