|
|
Nogales Mendez
asker, gezgin
Rafael De Nogales Mendez
14 Ekim 1877 tarihinde Venezüella’nın Taçira şehrinde doğdu. 18 yaşında, kendisine büyük bir miras kaldı. Sahip olduğu servet sayesinde, merak ettiği askerlik mesleğini öğrenmek için Avrupa’ya gitti. Almanya ve Belçika’da çeşitli harp akademilerinde okudu. 1898 yılında, İspanyol ordusuna katılarak, Amerika Birleşik Devletlerini karşı savaştı. Ağır yaralandı. Yüzbaşı rütbesine kadar yükseldi. Bu savaştan sonra Küba, Haiti, Fas, Tunus, Mısır, Eritre, Cibuti, Yemen, Afganistan, Endonezya, Güney Afrika, Angola ve Arjantin’i gezdi. Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı 1914 tarihinde, Belçika ve Fransız ordusunda görev almak istedi. Fakat Venezüella vatandaşlığından vazgeçmesi istendiği için, bu ordulara katılmaktan vazgeçti.
Türk Ordusu'nda bir gönüllü
Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na girdiği günlerde, Sofya’da, tarihçi General Savoff ile tanıştı. Savoff, Nogales Mendez’e, “Biliyorsunuz, Fransızlar ve İngilizler Latin Amerika haklarının düşmanlarıdır. Asya ve Afrika’nın yoksul insanlarını da eziyorlar. Onlar için ne diye savaşacaksın? Sana Türk ordusunda savaşmak yakışır, onlar senin kardeşlerindir” dedi. Mendez, bu tanışmayla, hayatının en önemli kararlarından birini verdi.
General Savoff’un tavsiyesi üzerine, Osmanlı ordusuna katılmak üzere Sofya’dan İstanbul’a geldi. Harbiye Nazırı Enver Paşa ile görüştü. Venezüellalı subayı çok seven Enver Paşa, ona tugay komutanlığı görevi verdi.
Nogales Ermeni çetelerine karşı
Nogales Mendez’in Osmanlı Ordusu’nda bir çok kahramanlığı görüldü. Bunlardan biri, Ermeni komutan Aram’ın 30 bin kişilik birliğini 12 bin Türk askeriyle bozguna uğratmasıdır. Türkiye-İran hududundaki Kotür Dağı mevkiinde iki Rus birliğini durdurması da önemli bir başarıdır.
1924 yılında Arjantin’in başkenti Buenos Aires’te ‘Hilalin Altında Dört Yıl’ adlı hatıratı yayınlandı. Ermeni çetelerinin “sivil savunmasız Türkleri gördükleri her yerde hunharca katlettiklerini” yazdı.
Doğu Anadolu’dan sonra Irak ve Filistin cephelerinde geçti. Gazze müdafaasında önemli bir rol oynadı. 1918 yılı sonunda Avrupa üzerinden Venezüella’ya döndü. 10 Temmuz 1937 tarihinde Panama’da öldü.
HAKKINDA YAZILANLAR
Türkiye'de Bir Gezgin Şövalye Nogales Mendez
Mehmet Necati Kutlu
Gendaş Kültür
Nogales Mendez Venezuelalı anti-emperyalist bir savaşçı. Soyu Kristof Kolomb'un subaylarından Yüzbaşı Diego Mendez'e dayanıyor. Nogales çocukluğundan itibaren savaş sanatı üzerine özel dersler aldı. Barselona, Brüksel ve Louvain üniversitelerinde felsefe, edebiyat ve fen bilimleri okudu. On yedi yaşında asteğmen rütbesiyle İspanyol ordusuna katıldı. Küba'da Amerikalılara karşı savaştı. I. Dünya Savaşı'na kayıtsız katılmak istemeyen Nogales tercihini Osmanlı İmparatorluğu'ndan yana yaptı. Bunda o zamanlar Bulgaristan'da Büyükelçi olarak görev yapan Fethi Bey'le (Okyar) tanışması da rol oynamıştır. Dr. M. Necati Kutlu'nun bu araştırmasında yakın tarihimizin büyük dönüşümler öncesi bir kesitini bir Latin kahramanın gözlemleriyle birlikte okuyacaksınız.
HAKKINDA YAZILANLAR
Osmanlı ordusunda bir Venezuellalı, Binbaşı Nogales Bey.. Yani, Rafael de Nogales Mendez
Arka Güverte 29 Kas 2018
(Osmanlı ordusunda bir Venezuellalı; Nogales Bey.)
🇻🇪🇹🇷 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu’nda askeri uzman olarak görev yapmış, ihtilâlci bir ruh taşıyan asker, maceraperest ve seyyah Rafael de Nogales Mendez, 14 Ekim 1877’de Venezuella’nın San Cristobal şehrinde doğmuştur.
Babası Pedro Felipe Indxauspe Cordero, annesi Maria Josefa Mendez Brito’dur.
Nogales, 1915 yılında atandığı Doğu cephesindeki vazifesi sonrasında, 1917 yılında Güney cephesi 3. Süvari Tümeni emrine verilmiştir.
Osmanlı ülkesinde bulunduğu zaman zarfında Türkçe de öğrenmiş, imparatorluğun son dönemlerine tanık olmuş ve katıldığı muharebelerde özveriyle savaşmıştır.
Bir Osmanlı gibi davranmış ve duygularını, “Hilal Altında Dört Yıl” adlı kitabında; “Bu çöl çocukları arasında, anlımın üzerinde bir hilalle oturuyordum.
Yaşamın ilginç tesadüfleri sonucunda Mısır Sina’sında Osmanlıların son sancaktarı ve halifenin temsilcisi olmuştum” şeklinde ifade etmiştir.
Kendi komutasındaki birlikler Sina bölgesini terk ederken, topraklarını kaybeden bir vatan evladı gibi üzülmüş ve o günü ise, “Bu emir karşısında itaat etmekten başka çare kalmıyordu, sınırı yüreğim burkularak geçtim.” şeklinde anlatan Rafael de Nogales Mendez, 1919 yılında Osmanlı Ordusundan istifa ederek memleketine geri dönmüş, hayatının diğer dönemlerinde Nikaragua, Panama, Amerika Birleşik Devlerleri gibi, dünyanın değişik köşelerinde değişik serüvenler yaşamıştır.
1937 yılının 10 Temmuz günü altmış yaşında Panama’da hayata gözlerini yummuştur.
Naaşı daha sonra ülkesi Venezuella’ya nakledilmiş ve burada defnedilmiştir.
Kaynak Kişi: Cengiz Yılmaz
Rafael de Nogales Méndez
(doğum adı: Rafael Indxauspe Méndez; 14 Ekim 1879, San Cristóbal – 10 Temmuz 1936, Panama), Venezuelalı asker ve yazar. Yaşamı boyunca dünyanın çeşitli yerlerini dolaşmış ve çeşitli savaşlara katılmıştır.
İlk yılları ve eğitimi
14 Ekim 1879 tarihinde, Venezuela’nın Táchira eyaletinin başkenti San Cristóbal’da dünyaya geldi. Annesi María Josefa Méndez Brito, babası Pedro Felipe Indxauspe Cordero idi.
Gençlik yıllarında, Baskçada “ceviz” anlamına gelen Indxauspe soyadını, İspanyolcaya tercüme ederek Nogales olarak değiştirdi. Eğitim amacıyla ailesi tarafından Almanya’ya gönderilen Nogales, bir süre sonra İspanya’daki Barselona Üniversitesi ve Belçika’daki Leuven Katolik Üniversitesi’nde öğrenim gördü, sonrasında ise Belçika Kraliyet Harp Akademisi’nde askerî eğitim aldı.
Sonraki yılları ve vefatı
On yedi yaşına geldiğinde, asteğmen rütbesiyle İspanya Ordusu’na katılan Nogales, 1898 yılında gerçekleşen İspanya-Amerika Savaşı’nda yer aldı ve ve bu savaştan yaralı olarak döndü. Savaş sonrasında kısa süreliğine yaşadığı ve hayvancılıkla uğraştığı Amerika Birleşik Devletleri’nden, kumar masasında çıkan bir tartışma sonrasında bir cinayete karışmasının ardından ülkeden ayrıldı. 1903 yılında gittiği Çin’de, Rus-Japon Savaşı sırasında İngiliz casusları adına çalışarak istihbarat faaliyetlerinde bulundu. 1906’da Meksika’ya giderek, Ricardo Flores Magón’un önderliğinde gerçekleşen devrim hareketine katıldı. Cipriano Castro hükûmetinin düşmesinin ardından, 1909’da ülkesi Venezuela’ya döndü. Bu sıralarda, ülkede yayınlanan bazı gazetelerde, dünyadaki siyasî gelişmelere yönelik yorumlarını yazdı. 1911’de Táchira’ya gitti ve And Bölgesi’nin bağımsızlığını amaçlayan isyanda aktif rol oynadı.
Osmanlı Ordusu’na katılması
1914 eylülünde, I. Dünya Savaşı’nın çıkmasını takiben Avrupa’ya gitti. Başarısızlıkla sonuçlanan Belçika ve Fransa adına savaşma isteklerinin ardından Bulgaristan’da Alman Ataşemiliteri Binbaşı Colmar von der Goltz ile aynı ülke nezdindeki Osmanlı Orta elçisi Fethi Bey’in girişimleri sonucunda, yabancı askerî uzman olarak 1915’in ocak ayında İstanbul’a geldi.
Şubat ayında 3. Ordu’ya atanan Nogales, 12 Şubat 1915’te Doğu Cephesi’nde savaşmak üzere yola çıktı.
1915’in Nisan ile Mayıs aylarında gerçekleşen Van İsyanı sırasında, bölgedeki jandarma birimlerine atandı.
1917’den itibaren görev yaptığı Sina ve Filistin Cephesi’nde, 3. Süvari Tümeni’nin emrine verildi.
Osmanlı Ordusu’nda 1919 yılına kadar önce yüzbaşı, sonraları ise binbaşı olarak görev yaparken;
kendisine Colmar von der Goltz tarafından Harp Madalyası, Müşir Abdullah Paşa tarafından ise Kılıçlı Mecidi Nişanı verildi. Ayrıca kendisine Alman İmparatoru Kaiser II. Wilhelm tarafından Demir Haç madalyası verildi.
1927’de, Amerika Birleşik Devletleri’nin işgali sırasında Nikaragua’ya, bu sefer gazeteci sıfatıyla gitti ve dört ay kadar burada kaldı. Ellili yaşlarını, Alman bir kontla evli olan küçük kız kardeşinin yanında geçirdi. Sonraları tekrar ülkesine dönen Nogales, yerel bir vergi dairesinde işe başlasa da kısa süre sonra buradan ayrıldı ve Panama’ya gitti.10 Temmuz 1936 günü, zatürreden dolayı Panama’da vefat etti. Caracas’ta düzenlenen cenaze töreninin ardından naaşı, ülkesi Venezuela’ya nakledildi ve burada defnedildi.
Nogales; New York merkezli Amerikan Coğrafya Cemiyeti, Londra merkezli Kraliyet Coğrafya Topluluğu, Berlin Coğrafya Topluluğu üyesiydi. Diğer taraaftan 1925’te yayınlanan Cuatro años bajo la Media Luna (Türkçesi Hilâl Altında Dört Sene) adlı eserinde Osmanlı idaresinde yaşadıklarını, 1928’de yayınlanan El saqueo de Nicaragua (Türkçesi Nikaragua’nın Yağmalanması) adlı eserinde ise Nikaragua’da yaşadıklarını aktarırken, 1932 tarihli Memorias del general Rafael de Nogales Méndez (Türkçesi General Rafael de Nogales Méndez’in Anıları) isimli kitabında anılarını toplamıştı.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ”
Dr. Mehmet Necati KUTLU”
ÖZET
Rafael de Nogales Mendez Birinci Dünya Savaşı döneminde, yabancı askeri uzman olarak Osmanlı Ordusu’nda görev yapmış bir Venezuela vatandaşıdır.
14 Ekim 1877’de Venezuela’nın Tekhira ey aletinin başkenti olan San Cristobal şehrinde doğan Rafael de Nogales Mendez, 1915 yılının Ocak ayında İstanbul’a gelmiş, 1919 yılına kadar Osmanlı Ordusu’nda önce Yüzbaşı, daha sonra Binbaşı olarak görev yapmıştır.
Nogales yaşamının bu dönemi ile ilgili bilgi ve hatıralarını derleyerek daha sonra yayımlanan “Hilal Altında Dört Yıl” ve “Hatıralar” adlı kitaplarına yansıtmıştır.
Bu çalışma kapsamında Nogales’in yaşamı ve ülkemizdeki faaliyetlerine kısaca değinildikten sonra, bu esrarengiz asker-yazar hakkında oldukça önemli sayılabilecek yeni bazı arşiv belgeleri sunulmakta ve bu belgeler ışığında kişi hakkında bazı yeni düşünceler ortaya konmaktadır.
Bu çalışma ekinde sunulan belgeler, İspanya Genel Askeri Arşivi’nden temin edilmiş olup, ilk kez yayımlanmaktadırlar .
Bu metin 24 Eylül 2003 tarihinde Yüzüncü Yıl Üniversitesi ‘nde düzenlenen “Van’da Bir Venezuelah: Rafael de Nogales Mendez” konulu etkinlik çerçevesinde bildiri olarak sunulmuştur.
Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dah. 192 SUMMARY MEHMET NECATİ KUTLU
Rafael de Nogales Mendez is a Venezuelan Cİtizen who served in the Ottoman Army as a foreign expert during the First World War. Rafael de Nogales Mendez who was bom in San Cristobal, the capitalaf the Venezuelan State of Tachira, had come to İstanbul in January 1915 and had served in the Gttoman Armay, first as captain and as a major later.
Nogales compiled information and his memoirs and reflected them into his books titled “Four Years Beneath The Crescent” and “Mernairs” edited later.
In the context of this study first of all, same basic information on Nogales’ life and his activities in our country is provided, and later same considerably important newarchive documents about this mysterious soldier-author are presented.
Same new considerations on this person are alsa expressed in the light of these new documents.
The documents that figure in the annex of this study have been obtained from the General Military Archive of Spain and theyare being edited for the first time in the context of this study.
Rafael de Nogales Mendez, ülkemizde yaşadığı dönem ve o dönemi yansıttığı eserleri, bu çalışma sahibinin yüksek lisans tezi olmasına ve kitap olarak da yayımlanmasına karşın, adı geçen çalışmanın üzerinden geçen yedi seneyi aşkın süre ve bu süre zarfında elde edilen bazı yeni belgeler konunun yeniden ele alınmasına imkan vermiştir.
Bu çalışma çerçevesinde yeni edinilen bilgi ve belgeler çerçevesinde Nogales’in yaşamı yeniden ele alınmış ve bu tartışmalı kişinin yaşamında doğru olarak kabul edilen bazı yanlışlar, ilk kez bu makale ekinde yayımlanan belgeler ışığında yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Rafael Ramon Indxauspe Mendez 14 Ekim 1S77’de Venezuela’nın batısında yer alan Tachira eyaletinin başkenti olan San Cristobal şehrinde doğmuştur.
Gerek annesi Marfa Josefa Mendez Bdto gerek babası Pedro Felipe Indxauspe Cordero tarafından soylu ailelere mensup olan Nogales’in atalarından, Mehmet Necati Kutlu, “Türkiye’de Bir Gezgin Şövalye”, Gendaş Kültür Yayınlan, İstanbul, 2000.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ” 193
Yüzbaşı Diego Mendez’in, Kristof Kolomb’a dördüncü Amerika yolculuğunda eşlik eden subaylardan biri olduğu bilinmektedir.
Henüz reşit olduğu gençlik yıllarında Baskça (Euskera) olan soyadını İspanyolcaya tercüme ederek Nogales olarak değiştiren yazar, ilk gençlik çağlarından itibaren savaş sanatı üzerine özel dersler almış ve ailesi tarafından klasik batı Avrupa tarzı bir eğitim görmesi için Almanya’ya gönderilmiştir.
Bir süre sonra Barcelona (İspanya) ve Louvain (Belçika) üniversitelerinde, felsefe, edebiyat ve fen bilimleri okumuş, askeri eğitimini ise Belçika Kraliyet Harp Okulu’nda almıştır.
On yedi yaşında, asteğmen rütbesiyle İspanyol ordusuna katılmış, İspanya’nın son denizaşırı sömürgelerini yitirdiği 1898 savaşında Küba’da Amerika Birleşik Devletleri kuvvetlerine karşı savaşmıştır.
Bu savaşta yaralanan Rafael de Nogales gösterdiği yararlıklardan ötürü kendisine “Askeri Liyakat” madalyasının yanısıra İspanya’nın en önemli nişanlarından olan “Isabel La Catolica” (Katolik İsabel) nişanının verilmesinin teklif edildiğini ifade etmiştir.
1898 savaşı sonrasında bir süre Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşadığı ve geçimini hayvancılık yaparak sağladığını anılarında kaydeden yazar, kumar masasında çıkan bir tartışma esnasında, kendini korumak durumunda kalarak, bir cinayete karışması sonrasında bu ülkeden ayrılmıştır.
Yine kendi anılarından, 1903 yılında Çin’e gittiği anlaşılan Nogales, Macao ve Hong-Kong’da ve Kore’de, Port Arthur’da İngiliz casusları hesabına çalışarak Japonya yararına istihbarat ve karşı istihbarat faaliyetlerinde bulunmuştur.
1914 yılında Birinci Dünya Savaşı çıktığında, öncelikle ırk ve dil açısından yakınlığı bulunan Belçika ve Fransa’ya hizmet etmek istemişse de, bu iki ülke yetkililerinin, Nogales’in milliyetini değiştirmesini ya da yabancı lejyonunda görev yapmasını şart koşmaları üzerine, o ülkeler saflarında savaşmayı reddetmiştir.
Bu dönemde Bulgaristan’da Alman Ataşemiliteri olarak görev yapan, 2 Rafael de Nogales Mendez, “Memorias del General Rafael de Nogales Mendez” (General Rafael de Nogales Mendez’in Anıları) (Traducci6n del Ingles por Ana Mercedes Perez), Ediciones Abril, Caracas, 1974, s. 16. 3Rafael de Nogales Mendez, “Memorias del General Rafael de Nogales Mendez” (General Rafael de Nogales Mendez’in Anıları), s. 17-25. 194 MEHMET NECATİ KUTLU
Binbaşı Von Der Goltz ile aynı ülke nezdindeki Türk Ortaelçisi Fethi Bey’le (Okyar) tanışan maceraperest subay, onların tavsiyeleri üzerine Osmanlı İmparatorluğuna gönderilen Alman askeri uzmanlarıyla birlikte yabancı askeri uzman olarak, İstanbul’a gelmiş ve kendi deyişiyle, “İtilaf Devletlerinin kapılarında boş yere aradığı konukseverliği, bir anda cömertçe, hiç beklemediği taraftan görmüştür.
O dönemde Sofya sefaretimizde Askeri Ataşe olarak bulunan Mustafa Kemal bey (Atatürk) ile hemen hemen aynı günlerde, 1915 yılının Ocak ayında İstanbul’a gelen Nogales, dönemin en önemli askeri şahsiyetlerinden, Liman Von Sanders, Von Bronsart ve Damad-ı Hazreti Şehriyari Enver Paşa tarafından çok iyi karşılanmıştır.
Bu ilk gelişinde üç hafta kadar bir süre başkentte kalan yazar aynı yılın Şubat ayı başında III. Ordu emrine atanmış ve 12 Şubat 1915 günü Haydarpaşa garından hareketle ülkemizde ilk görev yeri olacak olan Doğu cephesine doğru yola çıkmıştır.
Rafael de Nogales Mendez, geldiği tarihten 1919 yılına kadar Osmanlı Ordusunda önce Yüzbaşı, daha sonra Binbaşı olarak görev yapmıştır.
Nogales ve kitabı hakkında 1931 yılında Hakkı adlı bir subayın yaptığı incelemede, Venezuela’lı subayın rütbesi konusunda aşağıdaki yorum yapılmıştır:
“Yalnız harp madalyasını Goltz Paşa’nın ve kılıçlı beşinci Mecidi Nişanını da Müşir Abdullah Paşa’nın, umumi mütareke senesinde Harbiye Nazırı iken verdiğini ve misafirliğine hürmeten kendisinin Türk Erkanıharp Kaymakamlığına terfi ettirildiğini, fakat buna ait buyrultuyu henüz almadığını hatime-i kelam olarak yazıyor. Binbaşılığa terfii hakkında da hiçbir malumat yok. Bütün bu hayali rütbe ve nişanlar muharririn şahsı hakkında kafi bir derecede birfikir verebilir zannındayım.
1931 yılında yayımlanan ve “Hilal Altında Dört Yıl” adlı eserin küçük bir bölümünün tercümesine eklenen bu çalışmadaki görüşler, bu çalışmamızın sonunda, “ekler” kısmında yer alan terhis Rafael de Nogales Mendez, “Cuatro aiios bajo la media luna” (Hilal Altında Dört Yıl), Editora Intemacional, Berlin, 1924, s. 6. Kaymakam Hakkı, Hi18.IAltında Dört Sene ve Buna Ait Bir Cevap, Askeri Matbaa, İstanbul, 1931, s.63.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ”
195 belgesiyle geçerliliğini ve tutarlılığını yitirmektedir.
Nogales’e Türkiye’den ayrılırken verilen, Harbiye Nazırı Abdullah Paşa imzalı bu belgede, yazarın rütbesinin binbaşılığa yükseltildiği açık ifadelerle belirtilmektedir (Bkz. Ekler Bölümü).
Rafael de Nogales Mendez’in rütbesi konusunda bu çerçevede ele alınması gereken bir diğer husus ise kullandığı General unvanıdır.
Başta Venezuela’lı araştırmacı Luis Hernandez Contreras olmak üzere birçok yabancı yazar ve akademisyenin düştükleri bu yanılgının nedeninin Osmanlı İmparatorluğu’nun o dönemde içinde bulunduğu şartları ve Türk ordu yapısını iyi bilmemeleri olması muhtemeldir.
Venezuela’daki Rafael de Nogales Mendez Vakfı’nın Başkan Yardımcılığını da yürüten Hernandez Contreras 2003 yılında Venezuela’da yayımlanan “Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologfa” başlıklı makalesinde bu konuda şunları kaydetmiştir: ” … (Nogales) İstanbul’ a gider ve burada Enver Paşa ile görüşür, bundan sonra Osmanlı İmparatorluğu bayrağı altında savaşmaya başlar. Binbaşı üniforması giyer, daha sonra Tuğgeneralliğe terfi eder ve kendisine “bey” ünvanı verilir.”
Daha önce de atıfta bulunduğumuz terhis belgesi Nogales’in ülkemizdeki son rütbesinin Kurmay Binbaşı olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nda olağanüstü günler yaşanan bu dönemde birçok subayın rütbesiyle mütenasip büyüklükte birliklerden çok daha fazlasına kumanda ettikleri bilinmektedir.
Buna örnek olarak 1916 yılından itibaren kolordu komutanlığı yapan ve Nogales’in ülkemizden ayrıldığı 1919 yılında Doğu Cephesi ve 15. Kolordu komutanlığı görevini yürüten ancak Tuğgeneral rütbesinde bulunan Kazım Paşa’nın (Karabekir) durumu gösterilebilir
Aynı şekilde Sofya’dan dönen ve henüz Paşa olmayan Mustafa Kemal Bey’in ilk kumanda ettiği birlik de 19. Tümen Komutanlığıdır.
“Bey” ünvanına gelince, Osmanlı döneminde askeri rütbelere karşılık Luis Hemandez Contreras, “Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologfa” (Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Kronoloji), Nogales Mendez visto por propios y extrafios (Vatandaşlarının ve Yabancıların Gözüyle Nogales Mendez), Fundaci6n General de Nogales Mendez, Caracas, 2003, s. 408.
İsmet Görgülü, “On Yıllık Harbin Kadrosu”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 1993, s. 217. Mehmet Necati Kutlu, a. g. e., s. 98. 196
MEHMET NECATİ KUTLU olarak kullanılan hitab şekillerinin Yüzbaşı ‘ya kadar “efendi”, Binbaşı-Albay arasında “bey”, Generaller için ise “hazret” olduğu bilinmektedir.
Bu durum da “bey” hitabının Nogales’in Binbaşı rütbesine uygun hitab olduğunu ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, Nogales’in savaş sırasında normal koşullarda bir General tarafından idaresi lazım gelen birliklere kumanda etmiş olması olasıdır ancak bu durumun Nogales’in ülkemizde Generalliğe terfi ettiği şeklinde yorumlanması imkanı bulunmamaktadır.
Bu çalışma kapsamında sunulacak yeni belgeler Nogales’in ülkemizde bulunduğu (1915-1919) arası döneme aİt belgeler olmakla birlikte, içerikleri açısından yazann yaşamının önceki dönemleriyle ilgilidir.
Araştırmamızın ekler bölümünde, ilgilinin 1916 yılında Osmanlı Ordusu’na mensup bir subayken Kudüs’ten İspanya Savunma Bakanlığı ‘na yazdığı mektup ve tercümesi bulunmaktadır.
Nogales mektubunda 1898 savaşında Küba’da İspanya’ya hizmet ettiği dönemle ilgili olarak ileri sürdüğü “madalya teklifi” konusunu aktarmakta ve işlemlerin sonucunun ne olduğuna dair kendisine bilgi verilmesini istemektedir. Tarafımızca daha önce yayımlanan 4 Ekim 1916 tarihli bu belgenin o dönemde İspanya Krallığı nezdindeki yankılan ve bu mektup üzerine İspanya’da gerçekleştirirlen işlemler ve sonuç ise bu güne kadar bilinmiyordu.
İspanya’nın Segovia şehrinde bulunan Genel Askeri Arşivinden temin edilen ve ilk kez bu çalışma ekinde yayımlanan 17 Ocak 1917, 6 Şubat 1917 ve 10 Şubat 1917 tarihli belgeler bu konuya İspanyol makamlannın yaklaşımını ortaya koymaktadır.
Bu belgelerin ilki 17 Ocak 1917 tarihli ve İspanya Savunma Bakanlığı antetli olup, belgede Nogales’in İspanya Devlet Bakanlığı’na ulaşan dilekçesinden (Bknz: Ek 3) söz edilmektedir ve bakanlık makamı aynı bakanlık bünyesinde konunun araştırılarak gereğinin yapılmasını istemektedir.
Aynı belgeye ek olarak düşülen 2 Şubat 1917 tarihli ve altı imzalı bir notta ise, bakanlıkta yürürlükte olan belgeler ve arşiv belgeleri düzeyinde yapılan çalışmada ilgili ile alakalı hiçbir belge bulunamadığı Bknz: Ek 2, Rafael de Nogales Mendez’in 19ı6 yılında Osmanlı Ordusunda görevliyken, daha önce kazanmış olduğu madalyalar hakkında, İspanya Kralına hitaben yazıp, aynı ülke Savunma Bakanlığına yolladığı mektup.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ”
kaydedilmekte; konunun, bir dilekçe örneği ile, bir ihtimalle orada bilgi bulunabileceği düşünülerek Genel Askeri’ Arşiv’e ‘havale edildiği görülmektedir.
Aynı belgenin ikinci eki niteliğindeki not ise 6 Şubat 1917 tarihinde yazılmıştır; bu not Genel Askeri’ Arşiv Müdürü tarafından kaleme alınmış olup, şu ifadeleri içermektedir:
“Genel Arşiv Müdürü … Şubat 1917 tarihinde, adı geçen ayın 6. günü aldığı emri yerine getirerek, bu arşivde Türk Ordusu Subayı Sn. Rafael de Nogales Mendez ile ilgili herhangi bir kayıt bulunmadığını bildirir.”
Bu ifadelerin de açıkça ortaya koyduğu üzere, 1898 Küba savaşı sırasında gösterdiği yararlıklar nedeniyle, Nogales’in kendisine verileceğinden bahsettiği “Askeri Liyakat” ve “Katolik Isabel” madalyalan madalyalan hakkında İspanya arşivlerinde şu ana kadar bulunan kayıtlar ne yazık ki yazan ifadelerini doğrular nitelikte değildirler. Nogales, 1915 yılında atandığı Doğu cephesinde savaştığı dönem sonrasında, 1917 yılı itibarıyla atandığı Güney cephesinde görev yaptığı sırada 3. Süvari Tümeni emrine verilmiştir.
Gazze cephesindeki çarpışmalar sırasında ordunun Kurmay Başkanı Mühlman’dan aldığı bu haberi yapıtında anlatırken o güne değin, Osmanlı Ordusunda aldığı görevleri de şöyle sıralamıştır:
“İki yıldan beri düzenli Osmanlı Ordusu’nda aktif görev yapıyordum. Sırasıyla süvari, piyade, topçu ve makinalı tüfek birliklerinde görev yapmış ve önemli askeri idare makamlarında bulunmuştum. Örneğin Van ‘da sayıları bir tümene yakın karma birliklere kumanda etmiştim. Bu şekilde yine en sevdiğim sınıf olan süvari sınıfına ve insanın kendini sürekli olarak mükemmelleştirdiği, kurmaylık adı verilen, başı ve sonu olmayan bu ihtiraslı ortama dönmüş oluyordum.”
Osmanlı Ordusu’nda görev yaparken Türkçe de öğrenen yazar, doğal olarak Türk askerini yakından tanıma fırsatı bulmuştur.
İmparatorluğun son dönemlerine tanık olan Nogales’in anlatılanndan, katıldığı çarpışmalarda kendini bir Türk gibi gördüğü ve özveriyle görev yaptığı anlaşılmaktadır.
Çatışmalar Archivo General Militar de Espana, (İspanya Genel Askerı Arşivi), Segovia, 1. Bölüm, 1. Kısım, 490 numaralı dosyada bulunan, 6 Şubat 1917 tarihli belge.
“Rafael de Nogales Mendez, “euatro anos bajo la media luna”(Hilal Altında Dört Yıl), s. 191. 198 MEHMET NECATİ KUTLU sırasında birçok kez ölüm tehlikesi atlatan, bir kez de yaralanan yazar, Süveyş Kanalının Afrika tarafında görev yaptığı sıradaki duygularını “Hilal Altında Dört Yıl” adlı kitabında şöyle ortaya koymuştur:
“Bu çöl çocukları arasında, alnımın üzerinde bir hilalle oturuyordum.
Yaşamın ilginç tesadüfieri sonucunda Mısır Sina’sında Osmanlıların son sancaktarı ve halifenin temsilcisi olmuştum.”
Türklüğü benimseyişi yukarıdaki satırlarda apaçık görülen yazar, bu satırlarda sözünü ettiği son birlik kendi komutasında Sina bölgesini terkederken, topraklarını kaybeden bir vatan evladı gibi üzülmüş ve o günü şöyle anlatmıştır:
“Bu emir karşısında itaat etmekten başka çare kalmıyordu, sınırı yüreğim burkularak geçtim.
Benimle birlikte Türk bayrağının Mısır topraklarından ebediyen silindiğini biliyordum.”
Yazar, Doğu cephesinde görev yaptığı sırada Osmanlı vatandaşı Ermenilerin ihanetlerini ve gerek orduya, gerekse sivil halka verdikleri zararları yakından görmüş, başkaldıran Ermeni kuvvetlerine karşı oniki bin Türk askerini sevk ve idare etmiştir.
Rus ordusu ile çarpışma halinde olan ordumuzdan firar eden Ermeni asker ve subaylarının düşman tarafına geçerek, Türk köylerini yakıp yıkmalarını ve müslüman ahaliyi katletmelerini de yapıtlarında anlatmıştır.
1919 yılında, “Ordu-yu Hümayunda göstermiş olduğu hidemat-ı mühimme ve fedakaranesinden dolayı, beyan-ı teşekkürle” memleketine geri dönen Nogales, yaşamının diğer dönemlerinde Nikaragua, Panama, Amerika Birleşik Devlerleri gibi, dünyanın değişik köşelerinde değişik serüvenler yaşamıştır.
“Memorias del General Rafael De Nogales Mendez” (General Rafael De Nogales Mendez’in Anıları) adlı kitabında toplayan Nogales, “Cuatro Aiios Bajo La Media Luna” (Hilal Altında Dört Yıl) adlı yapıtında ise yalnızca Türkiye yaşantılarım aktarmıştır.
Rafael de Nogales Mendez 1937 yılının 10 Temmuz günü altmış yaşında Panamaıda hayata gözlerini yummuştur. Naaşı daha sonra ülkesi Venezuela’ya nakledilmiş ve burada defnedilmiştir.
Eserleri İngilizce, Fransızca ve Almanca’ya çevrilmiştir. ‘2Rafael de Nogales Mendez. a.e., s. 243.
Rafaelde Nogales Mendez, a.e., s.247. ‘4Bknz: Ek 1, Harbiye Nezareti Muamelat Dairesi Müdürlüğünün, 20.1 ı.ı334 tarih, 8417 sayılı yazısı.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ” 199 KAYNAKÇA De Nogales Mendez, Rafael, “Cuatro anos bajo la media luna” (Hilal Altında Dört Yıl), Editora Intemacional, Berlin, 1924. De Nogales Mendez, Rafael, “Memorias del General Rafael de Nogales Mendez”(General Rafael de Nogales Mendez’in Anıları) (Traducci6n del Ingles por Ana Mercedes Perez), Ediciones Abril, Caracas, 1974. Görgülü, İsmet, “On Yıllık Harbin Kadrosu”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 1993. Hakkı (Kaymakam), “Hilal Altında Dört Sene ve Buna Ait Bir Cevap”, Askeri Matbaa, İstanbul, 193 ı. HerOlindez Contreras, Luis, “Rafael de Nogales Mendez (1877- i937): Cronologfa” (Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Kronoloji), Nogales Mendez visto por propios y extranos (Vatandaşlarının ve Yabancıların Gözüyle Nogales Mendez), Fundaci6nGeneral de Nogales Mendez, Caracas, 2003. Kutlu, Mehmet Necati, “Türkiye’de Bir Gezgin Şövalye”, Gendaş Kültür Yayınları, İstanbul, 2000. Archivo General Militar De Espana, (İspanya Genel Askeri Arşivi), SEGOVIA, 1. Bölüm,I. Kısım, 490 numaralı dosyada bulunan, 17 Ocak 1917,6 Şubat 1917 ve LO Şubat 1917 tarihli belgeler ve ekleri. 200 MEHMET NECATİ KUTLU Ek 1: Rafael de Nogales Mendez’in Osmanlı Ordusu’ndan terhis belgesi.
YENİ BİLGİLER IŞIGINDA “RAFAEL DE NOGALES MENDEZ” 203 Ek 2t: Rafael de Nogales Mendez’in 1916 yılında Osmanlı Ordusu’nda görevliyken, daha önce kazanmış olduğu madalya1ar hakkında İspanya Kralı’na hitaben yazıp, aynı ülke Devlet Bakanlığı’na yolladığı mektubun çevirisi.
Ben, aşağıda imzası bulunan, 36 yaşında, Venezuela Cumhuriyeti, San Cristobal nüfusuna kayıtlı, halen Türk Ordusunda, süvari sınıfında kurmay yüzbaşı olarak görev yapmakta olan Venezuela vatandaşı Rafael de Nogales Mendez, yüksek şahsiyetinize saygıyla arz ederim:
Son Küba Savaşında İspanya’ya verdiğim hizmetlerden dolayı, merhum General Toral tarajından, Katolik Kraliçe Isabel ve Askeri Liyakat madalyalarına layık görülmüştüm.
1910 yılında Venezuela Hükümeti nezdindeki temsilcileriniz vasıtasıyla, sayın devlet bakanına ilgili belgeleri göndermiştim.
Bugüne kadar anayurdum uğruna dökmüş olduğum kanların karşılığı olarak şahsıma layık görülen bu madalyaların tarafıma verilip verilmediği konusunda bir haber alamadım.
Bu yüzden yüksek şahsiyetinizden yukarıda bahsettiğim hususun sonucunu ve adı geçen belgelerin tarajıma iadesini sağlamanızı arz ederim.
Tanrıdan yüce şahsiyetinize uzun ömürler diler, inayetinize mazhar olma ümidiyle saygılar sunarım.
(Kudüs, Filistin) 4 Ekim 1916. Ra/ael de Nogales
“Savunma Bakanlığı MEHMETNECATi KUTLU Müldifat Devlet Bakanlığı 17 Ocak 1917 tarihli Kraliyet Emriyle, Türk Ordusu Subayı Venezuela vatandaşı Sn. Rafael de Nogales Martin’in, Küba adasında ifa ettiği hareketler için General Tma tarafından kendisine verilmesi teklif edilen mükafat hakkındaki kararın bildirilmesi ve 1910 yılında bu konuyla ilgili olarak Devlet Bakanlığı’na sunulan belgelerin iadesi istemlerini içeren dilekçesini iletmiştir.
Ne bu dairede ne de bu Bakanlığa ait arşivde, ilgili hakkında Küba harekatında ifa ettiği hareketleri ile ilgili herhangi bir malumat ya da onun lehine gerçekleştirilmiş bir mükiifat teklifi bulunmadığı..”
Genel Askeri Arşiv Müdürüne başvurunun bir Rafael de Nogales Mendez’in adının diğer belgelerde doğru yazılmış olması buradaki farklılığın bir yazım hatasından kaynaklandığını ortaya koymaktadır.
Aynı konuda Savunma Bakanı’nın emri üzerine, Savunma Bakanlığı Müsteşarı’nın Genel Askeri Arşiv Müdürü’ne yolladığı talimat ve cevabın tercümesi. Müsteşarlık – 4. Daire Genel Kayıt: 12-917 Savunma Bakanlığı Madrid 6 Şubat 1917 Genel Askeri Arşiv Müdürüne Sn. Savunma Bakanı tarafından bildirilen Kraliyet Emri uyarınca, Türk Ordusu Subayı Sn. Rafael de Nogales Mendez tarafından; Küba adasında ifa ettiği hizmetler için kendisine verilmesi teklif edilen mükafat hakkındaki kararın bildirilmesi için yapılan başvurunun bir nüshasını, bu konudaki cevabınızIa birlikte arşivinizde aynı konuyla ilgili tüm belgeleri de ulaştırmanız ricasıyla zatınıza yolluyorum.
Tanrı zatınızı uzun yıllar boyunca korusun.
Müsteşar İmza
Pedro
|
Siz de biyografi.net'te yer alabilirsiniz
"
İyi ki, biyografi.net var!" |
|
