|
|
|
|
|
Ibıray Altınsarin
yazar, dilbilimci
Ibıray (İbrahim) Altınsarin
Kazakların ilik modern okul sisteminin temelini atan ünlü düşünce adamı
1841 yılında Kazakistan'ın Torgay bölgesi Nikoloyevsk ilçesi Arakaragay kasabasında doğdu
Babası köy imamıydı. Üç yaşında yetim kaldı. Dedesi Balkoja Janbırşin tarafından büyütüldü. Üç yıl dini eğitim aldı.
Ruslar tarafından açılan bir okula devam etti. Rus, Tatar, Arap ve Fars dillerini öğrendi.
1857’de okuldan mezun oldu. Tercüman olarak görev yaptı.
1859 yılında dedesinin yakın dostu ve Orenburg Sınır Komisyonu başkanı doğu bilimci Vasiliy Vasilyeviç Grigoryev'in tercümanlığına başladı. Onun kütüphanesinden yararlandı.
Kazak tarihini, dilini, edebiyatını ve halk kültürünü araştırıp bu yönde yeni malzemeler topladı.
Bu görevi sırasında Kazan Üniversitesi profesörü misyoner Nikolay İvanoviç İlminskiy ile tanıştı. İki yıl Ilminski ile birlikte çalıştı.
Altinsarin, hayatının geri kalanında kendini eğitim hizmetine adadı. Ilminski ile ilişkisini sürdürdü. Ancak onun misyonerlik faaliyetlerine karşı çıktı.
1860 yılında Kazak çocukları için okulların açılmasına izin verilince Altınsarin, Torgay şehrinde bir okul açmak için işe koyuldu. Yöneticilerden yeterince destek alamayınca köy köy dolaşarak destek topladı.
Önce dört öğrenciye kendi evinde ders verdi. Okul, 8 Ocak 1864’te açıldı. Halktan toplanan yardımlarla okulun yanına bir de yurt açtı.
Eğitim çalışmaları devam ederken sözlü edebiyata ait malzemeleri yazıya geçirdi.
1874 yılında açılan Coğrafya Enstitüsü'nün Orenburg bölümüne atandı.
Kazakların yerleşik hayat geçmeleri gereğini gördü. Erkek çocukları marangozluk ve demir ustalığına, kız çocuklarını el sanatlarına yönlendirdi.
1879 yılında Torgay’daki okullara müfettiş oldu. Bu görev ona istediği okulları açma fırsatı verdi. Torgay ve civarına liseler açtı. Her lise için kütüphane kurdu.
Torgay’ın bütün ilçelerine yatılı kız okulları açtı.
Açılan okullar için yeni türde kitaplar yazdı. Kazak çocuk edebiyatının temelini attı.
1883 yılında “Qazaq Gazeti” adıyla ilk günlük Kazak gazetesini çıkardı.
Torgay'da yaşamayı sürüdürdü. Tobıl ırmağının kıyısındaki Arkarağay’da yaptığı evde hayatının sonuna kadar yaşadı.
17 Temmuz 1889 tarihinde vefat etti.
ESERLERİ:
1.Kazakça Okuma Kitabı
2.Kazaklara Rusçayı Öğretmenin Temel Kuralı
3.Müslümanlığın Temeli – (İslâm’ın Şartları)
4.Orenburg Bölgesi Kazaklarının Ölen Adamı Gömme ve Ona Yemek Verme Geleneği Üzerine Deneme ve Orenburg Bölgesi Kazaklarının Dünür Olma, Kız Alma ve Düğün Yapma Geleneği Üzerine Deneme
5.Kazak Gazetesi
6.Altınsarin’in Yazdığı Mektuplar
HAKKINDA YAZILANLAR
"Altınsarin Hakkında Hatıralar"
Ölümünden sonra Ilminski, Alltınsarin’in mektupları ve resmî yazılarını Orenburg ve Torgay şehirlerini dolaşarak araştırmış ve 1891 yılında Kazan’da "Altınsarin Hakkında Hatıralar" adlı kitabını yayınlamıştır.
HAKKINDA YAZILANLAR
Altınsarin ve İlminsky
Abdülvahap Kara
Eğitimci ve ilk Kazak ders kitaplarının yazarı Altınsarin Orenburg’da yaşayan ve bir Kazak gramerini derleyen Rus pedagogu N. I. İlminsky ile tanıştı ve hayatı boyunca dost kaldı. Kazaklar arasında Arap harflerinin yerine Kril harflerinin yerleştirilmesine çalışan İlminsky Altınsarin üzerinde kuvvetli bir tesir yarattı. İlminsky’in etkisi altında Altınsarin sözlü Kazak edebi dilinin teorik ve pratik gelişmesi üzerinde çalışmaya başladı. İlk Kazak yazılı nesrini oluşturdu ve Rus klâsiklerini Kazakçaya çevirdi.
Çarlık Rusyası’ndaki Türkler arasında misyonerlik faaliyetlere desteği ile bilinen İlminski’ye yakın bir kişi olduğu halde Altınsarin Kazaklar arasında misyonerlik faaliyetleri yapılmasına karşı çıktı. Zeki Velidi Togan’ın “Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi” kitabında belirttiğine göre, Altınsarin 1889 yılında İlminski’ye yazdığı mektubunda Bezsonov adlı bir Rus öğretmeni şu sözlerle şikâyet ediyordu: “O çıldırdı. Kazak çocuklarına Hıristiyanlık öğretiyor. Böyle olursa bizim medeniyet ve kültür sahasındaki çalışmalarımız boşa gidecek. Millet okullardan kaçmaya başlayacak.”
Altınsarin misyonerlik çalışmalarına karşı olduğunu belirtmekle kalmadı, aynı zamanda ilk Kazakça ilmihali de kaleme aldı. Kazaklara İslam’ın temel şartlarını öğretmek amacıyla yazdığı “Şeriat-ül İslam Musılmanşılıktın Tutkası” kitabı 1883’te Kazan’da yayınlandı.
Zeki Velidi Togan, Altınsarin’in son nefesine kadar inançlı ve hakiki bir Müslüman kaldığını ve hatta Kazaklara İslam’ı öğretmek için ilmihal yazan ilk Kazak olduğunu söylemektedir.
HAKKINDA YAZILANLAR
Kazak Edebiyatının Belli Başlı Temsilcileri
Bünyamin Özgümüş
Yağmur Sayı : 16
Temmuz - Ağustos - Eylül 2002
1864 yılında Torgay’da, Kazak çocukları için bir ilkokul açtı. Kazakların, Ruslarla baş edebilmelerinin, ancak iyi bir eğitimden geçmeleriyle mümkün olacağını, bu sebeple eğitime çok önem verilmesi gerektiğini söyledi. O, modern ilimlerle manevî ilimlerin bir arada okutulması gerektiğini her vesilede dile getirdi. Kazak Edebiyatında, realizm akımının da öncüsü olarak kabul edildi. Modern bir eğitim taraftarı olmakla beraber, Rus misyonerlerinin okullardaki hristiyanlık propagandalarını ve Kazak çocuklarına İncil okutma teşebbüslerini çok şiddetli bir şekilde tenkit etti. Yerleşik İslâm geleneklerini rencide edici (Kazaklara domuz eti yedirme ve domuz bakıcılığı yaptırma gibi) tutumları protesto etti. Bu sebeple, “İslâm-Müslümanların Tutkalı” (İslâm-Müsülmanşılıktın Tutkası) adlı bir ilmihâl de yazdı. Kazak Türkçesine de çok önem verirdi. Genç neslin Kazakçayı iyi bilmesi ve kendilerini Kazak Türkçesiyle ifade etmesini isterdi. Çocukların eğitiminin, Kazak diliyle yapılmasını savunurdu. Pedagoji alanında da eserler meydana getirdi. İlk Kazak grameri ve Kazakça-Türkçe Sözlüğü hazırladı.
Ibıray Altınsarin İlmihal kitabı yazmadaki amacını şöyle ifade ediyordu
“Tatar Türkleri Kur’an ve hadisin lüzumlu olan emirlerini kendi dillerine çevirerek halka anlayacağı kitaplar yayınlayarak din ilmini kendi halkları arasında yaydılar. Fakat bizim Kazak dilinde her okuyanın anlayacağı veya birisi okuduğunda halkın anlayacağı tek bir kitap yoktur.”
ANIT MEZAR
Ibıray Altınsarin için 1991 yılında Kostanay'da bir anıt mezar yapıldı.
|
Siz de biyografi.net'te yer alabilirsiniz
"
İyi ki, biyografi.net var!" |
|
|
biyografi.net
|
Tanıtım |
 |
|
|
 |
|
|
Tanıtım |
 |
 |
|
