Köprülü Mehmet Paşa  - (1661)
Osmanlı Devlet Adamı

Onyedinci yüzyıl Osmanlı Sadrazamlarından. Babasının adı Hüseyin olup, Arnavutluk’un Berat Sancağının Rudnik köyünde doğdu. Gençliğinde Osmanlı sarayında hizmete alındı. İyi bir tahsil ve terbiye görerek yetiştirildi. Köprülü lakabı, Amasya’ya bağlı Köprü kasabasından evlenip orada ikamet etmesindendir.

Osmanlı Devletinde saray mutfağı olan Matbah-ı amirede hizmete başladı. Osmanlı sultanlarından Dördüncü Mehmet Han (1623-1640) devrinde, Silahdar Hüsrev Paşa’nın maiyetine girdi. Enderun’da başladığı hizmette, Hüsrev Paşa’nın vezirliği sırasında Hazinedarlığa yükseldi. Çeşitli voyvodalıklarda yaptığı hizmetler üzerine makam ve rütbesi yükseldi. Şam, Kudüs, Trablus eyaletlerinde valilik yapıp, 1650’de vezirlik rütbesi verildi. Sultan Dördüncü Mehmet Han (1648-1687) devrinde, Boynueğri Mehmet Paşadan sonra 15 Eylül 1656’da Sadrazamlığa tayin edildi.

Köprülü Mehmet Paşa, sadrazamlığa getirilmesiyle, esaslı bir ıslahat başlattı. Mali, adli, askeri tedbirler alıp, Osmanlı Devleti’ni daha da kuvvetlendirdi. Venediklilerin işgaline uğrayan Bozcaada’yı 31 Ağustos 1657’de, Limni Adası’nı da 15 Kasım 1657’de kurtardı. Osmanlı Devletine karşı Avrupa devletleriyle ittifak kurup, isyan eden Erdel üzerine, 1658 yazında sefere çıktı. 1 Eylül 1658’de Erdel’in kapısı vaziyetindeki Yanova teslim alınıp, Prens Georges Rakoczy kaçınca, yerine Akos Borcsai tayin edildi. Yanova, Şebes ve Lagoş şehirleri Osmanlı Devletine katıldı. Erdel’in haracı kırk bin altına çıkarılıp, elli bin kuruş harb tazminatı alındı. Osmanlı ordusunun ve veziriazam Köprülü Mehmet Paşa’nın Avrupa kıtasında seferde olmasını fırsat bilen Celaliler, Anadolu’da harekete geçti. Bunun üzerine Avrupa seferi dönüşünde görevlendirilen Köprülü fesad yuvalarını dağıtıp, elebaşlarını yakalattı. Asilerin üzerine kuvvet sevk edip, cezalandırdı. Bu Celali hareketlerinin bastırılmasında, Diyarbakır Valisi Murtaza Paşa’nın çok hizmeti geçti. Osmanlı Devleti’nin varlığı ve bekası için asilere karşı sert tedbirler aldı.

Köprülü Mehmet Paşa uzun yıllar çeşitli kademelerde vazife yaptıktan sonra, veziriazamlığının 5 yıl 1 ay 15. gününde seksen yaşlarındayken 29/30 Ekim 1661 gecesi vefat etti. Devlete hizmetinden çok memnun olan Sultan Dördüncü Mehmet Han, Köprülü Mehmet Paşa’nın oğlu Fazıl Ahmet Paşa’yı veziriazamlığa tayin etti. Köprülü; akıllı, zeki, hadiselerden ders alır, vaziyete göre hareket eder, hissi hareket etmezdi. Her şeyi zamanında yapmaya dikkat ederdi. Devletin menfaatlerini her şeyden üstün tutardı.

Amasya’nın Vezirköprü kazası ve Köprülü ailesi, Köprülü Mehmet Paşa’nın adıyla alakalıdır. Kabri, İstanbul Çemberlitaş yakınında yaptırdığı kütüphanesinin bahçesindedir.

Osmanlı Deleti’ne son derecede sadık olup padişah kendisinden emindi. Devletin en buhranlı dönemlerinde idareyi ele alıp içeride fitne ve fesadın kökünü kazıyan dışarıda kaybedilen toprakları tekrar ele geçiren Köprülü Mehmet Paşa pekçok hayır eserleri bıraktı. Türbesinin yanında medresesi ve çeşmesi, Taraklu Borlu (Safranbolu) da camisi vardır. Tokat’ın Turhal kazasında han, Amasya’nın Vezirköprü kazasında çeşme ve namazgahı, Anadolu, Rumeli ve adalarda pekçok cami, mescit namazgah, mektep, köprü, han, çeşme, değirmen ve dükkanlar yaptırdı. Bu eserlerin masraflarını ve tamiratının karşılanabilmesi için de pekçok arazi vakfetti.

Devlet Adamı Kimliği

Osmanlı tarihinin en sarsıntılı döneminde iş başına geçip, 35 yıl devleti başarıyla yöneten Köprülü soyundan gelmiş, büyük sadrazamlardan ilkiydi. Samsun'un ilçesi Vezirköprü'de doğdu. İktidarının ilk yıllarında çok fazla kan dökmüş olmakla beraber, memleketin içinde bulunduğu karışık durum, yaptıklarına hak verilmesini sağlamıştı. Padişahla anlaşarak yaptığı akit sonrası 75 yaşında sadrazam oldu. 

Devletin iç işlerini düzenledikten sonra, güçlü bir donanma oluşturarak Çanakkale ağzını tutmuş, Venedik deniz kuvvetlerini yenilgiye uğratıp boğazı açmıştır. Bozcaada ve Limni'yi kurtardı. İsyan eden Erdel Beyini yola getirdi. Anadolu'daki Abaza ayaklanmalarını bastırıp, vilayetleri gözü dönmüş zorbalardan temizleyip iç düzen ve güvenliği sağladı. Bütçe sorunlarını ele alıp, bu konuda yolsuzluğu görülen kişileri ortadan kaldırdı. Avrupa devletleriyle yeni bir savaşa hazırlandığı sırada, 1661'de Edirne'de vefat etti. Vasiyeti gereği yerine oğlu Fazıl Ahmet Paşa getirildi.