Hüseyin Balan
Birlik Partisi Kurucu Genel Başkanı

HAKKINDA YAZILANLAR


Birlik Partisi, farklı kimlik ve ideolojilerin kendilerini ifade etmesine 
olanak tanıyan 27 Mayıs Anayasası'nın oluşturduğu "görece özgürlükçü" bir 
ortamda "zengin Aleviler" tarafından Avukat Cemal Özbey'in önderliğinde 17 
Ekim 1966'da kuruldu. Bu partinin en önemli özelliği hem Cumhuriyet 
tarihinde, belli bir inanca mensup olan Alevilere yaslanan ilk parti hem de 
Alevilerin ilk siyasi deneyimi olmasıydı. Sosyolojik olarak Alevi tabana 
seslenen ancak Alevilik inancı üzerinden kurgulanan bir toplum ve devlet 
düzenine taraftar olmayan partinin amblemi, 12 imamı temsil eden 12 yıldız 
ve Hz. Ali'yi sembolize eden bir aslandı. 

Partinin 16 kurucusu, Hasan Tahsin Berkman (Emekli General), Cemal Özbey 
(Avukat), Feyzullah Ulusoy (Avukat, çiftçi), Salim Delikanlı (Emekli albay), 
Tahsin Tosun Sevinç (Sendikacı), Mustafa Geygel (Müteahhit, çiftçi), Mehmet 
Güner (İktisatçı), İbrahim Zerze (İşçi), Hüseyin Dedekargınoğlu (Matbaacı), 
Hüseyin Günel (Müteahhit), Mustafa Topal (Doktor), Hüseyin Eren (Emekli 
albay), Arif Kemal Eroğlu (İşçi), Mehmet Ali Egeli (İktisatçı), Hüseyin 
Erkanlı (Avukat) ve Faruk Erginsoy (avukat) idi. 

Partinin ilk programında, resmi siyasetin derin izleri fark ediliyordu. 
CHP'nin ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 6 ilkesi (Cumhuriyetçilik, 
milliyetçilik, halkçılık, devrimcilik, devletçilik ve laiklik) referans 
alınarak hazırlanan programa göre Birlik Partisi, "reformist, ilerici, 
Türkçü ve Atatürkçü" idi; "Yeşilin, kızılın ve karanın" karşısındaydı, 
siyasi yelpazedeki yeri "Kemalizm ilkelerinin yanıbaşı"ydı. Sınıflar 
arasındaki menfaat çatışmalarını gidermeyi öncelikli hedef gören partinin 
Kemalizm'den ayrıldığı tek nokta, laikliğin uygulanışına getirdiği itirazdı. 
Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığı'nda neden temsil edilmediği noktasından 
başlatılan bu itirazın gereği, Birlik Partisi, Diyanet'in "inanç grupları 
arasındaki denge ve eşitliği sağlayacak ve bunların inanç ve vicdan 
özgürlüğüne saygı gösterecek şekilde" teşkilatlandırılmasını talep ediyordu. 


İlk Genel Başkan Emekli bir Tuğgeneral olan Hasan Tahsin Berkman'dı. Ekim 
1966'dan, Mart 1967'ye kadar genel başkanlık yapan ancak genel başkanlığı 
sırasında "aksiyoner" olamamakla suçlanan Berkman, partililerle yapılan bir 
toplantıda ABD yanlısı açıklamalar yapınca düşürüldü ve yerine Millet 
Partisi'nden transfer edilen Hüseyin Balan getirildi. Hüseyin Balan'ın Genel 
Başkanlığı'nda gerçekleştirilen 1. Olağan kongre sonrasında ise parti ilk 
ciddi bölünmesini yaşadı ve partiden ayrılan sağ eğilimli grup Emekli Kurmay 
Albay Sadettin Suataç önderliğinde Demokrat Birlik Partisi'ni kurdu. Bu 
partinin kurucuları arasında BP'nin kurucularından Emekli Kurmay Albay 
Hüseyin Eren de yer alıyordu. 

Berkman ve Hüseyin Balan döneminde parti, Alevilerin geleneksel kesimiyle 
buluştu ve bu buluşmayı Alevilerin manevi önderleri olan dedeler kanalıyla 
gerçekleştirdi. Dedeler, partinin örgütlenmesinde aktif roller üstlenirken, 
halk ozanları örgütlenme sürecinde partinin propagandasını yaptı. Köylerde 
yaşayan Alevilerle, köyden kente göç eden ancak Alevi inancının etkilerini 
taşımaya devam eden kesimlerin partiye ilgi göstermesinde, Hacıbektaş 
dergahı da kilit rol oynadı. Çünkü, dergahın 1960'lı yıllardaki postnişini 
Feyzullah Ulusoy, partinin kurucuları arasındaydı. Dergahla parti arasındaki 
ilişki Berkman'ın Genel Yönetim Kurulu'nda düşürülüp Hüseyin Balan'ın genel 
başkan seçildiği toplantıdan sonra kesintiye uğrasa da, zedelenen bağ 1969 
seçim sürecinde biraz da tabanın baskısıyla yeniden kuruldu. 

BP, ilk seçimine 2 Haziran 1968 tarihinde yapılan kısmi senato ve mahalli 
seçimlerinde girdi. En az 15 ilde örgütlenme şartını yerine getiremediğinden 
dolayı sadece Alevi nüfusun yoğun illerde belediye başkanlığı, belediye ve 
il genel meclisi üyeliği seçimine giren parti, il genel meclisinde yüzde 1.6 
oy aldı. Seçime girdiği 17 ilde toplamda aldığı oy düşük kalsa da partinin 
kimi illerde gösterdiği başarı dikkat çekiciydi. Amasya'da yüzde 20.7 oy 
alarak CHP'den sonra üçüncü parti olan Birlik Partisi, Tokat'ta yüzde 16.2, 
Erzincan'da yüzde 15.6, Çorum'da yüzde 14.5'lik başarı elde etmişti. Yüzde 
5'in üzerinde oy aldığı diğer iki il ise Malatya (% 6.8) ve Sivas (% 6.2) 
idi. 

1968 seçimlerinde elde edilen veriler, Birlik Partisi'nin hangi illerde 
başarılı olabileceğini gösterdi ve 1969 milletvekili seçimleri, bu verileri 
doğrulayıcı oldu. 12 Ekim 1969 tarihinde yapılan milletvekili seçimlerinde, 
Hacı Bektaşi Veli'nin soyundan geldiklerine inanılan Ulusoy ailesi ve 
Malatya'nın Ağuçan Ocağı dedelerinden Hüseyin Doğan ailesi üzerinden 
Alevilerin geleneksel kesimi ile buluşma gerçekleştirildi. Ulusoy ailesinden 
Kazım Ulusoy Amasya'da, Ali Naki Ulusoy Çorum'da, Yusuf Ulusoy Tokat'ta, 
Cemalettin Ulusoy da Yozgat'tan liste başı gösterildi. 1965'te Adalet 
Partisi'nden milletvekili seçilen Hüseyin Doğan'ın oğullarından Kazım Doğan 
Maraş'ta, Enver Doğan Adıyaman'da liste başı olurken, Mazlum Doğan ise 
Malatya'da beşinci sıraya konuldu. 

Bu seçimde 29 ilde sandık başına giden Birlik Partisi, 12 Ekim 1969 
seçimlerinde 8 milletvekili çıkardı ve yüzde 2.8 oy aldı. Amasya'dan Kazım 
Ulusoy, Tokat'tan Yusuf Ulusoy, Çorum'dan Ali Naki Ulusoy, İstanbul'dan 
Haydar Özdemir, Malatya'dan Sami İlhan, Ankara'dan Hüseyin Balan, Sivas'tan 
da Mustafa Timisi ve Hüseyin Çınar'ı milletvekili çıkaran BP, nüfusunun 
tamamına yakınını Kürt Alevilerinin oluşturduğu Tunceli'de ise varlık 
gösteremedi. Bunun iki nedeni vardı: Birincisi, partinin "Türkçü" söylemi 
diğeri de Türkiye'de okuma-yazma oranının en yüksek olduğu il nüfusunun 
inanç eksenli bir partiyi reddetmesiydi. 

Kurulduğu tarihten beri iç çatışmaların yaşandığı BP, etkili bir örgütlenme 
gerçekleştirememesine karşın 1969 seçimlerinde iyi bir başlangıç yaptı ama 
bu başarı Alevi nüfus dikkate alındığında pek de parlak değildi. Millet 
Meclisi'nde grup oluşturulması için yeter sayı olan 10 milletvekilliği bile 
elde edilememişti ki, bunun en önemli nedeni 1960'lı yıllarda Aleviliğin sol 
bir kimlik edinmesi, özellikle Alevi gençlerin sosyalist hareketlerin içinde 
kümelenmesiydi. 

Aleviliğin sol düşünceyle örtüştürülmesi, Alevilerin partisi olarak doğan 
Birlik Partisi'nde de yansımasını buldu ve Kasım 1969'da gerçekleştirilen 
ikinci olağan kongrede Mustafa Timisi'nin seçilmesine olanak sağladı. 1969 
Milletvekili seçimlerinde alınan sonucu başarısız bulan delegelerin yeni bir 
lider arayışında, Sivas Milletvekili Mustafa Timisi, genç ve eğitimli bir 
siyasetçi olarak öne çıktı ve rakibi Hüseyin Balan'ın karşısında kazandığı 
zaferle Birlik Partisi'nin üçüncü genel başkanı oldu. 

Sivas kökenlilerin yoğunlaştığı gecekondu mahallesi Tuzluçayır'da oturan ve 
o tarihte "telefonu olmayan tek parlamenter" olan Mustafa Timisi'nin partiye 
dinamizm kazandıracağı ve düşünsel bir açılım getireceği daha ilk 
açıklamasında anlaşıldı. Timisi, Alevilerin inançlarından dolayı 
horlandığını belirtirken, BP'nin mezhepçi bir parti olmadığını vurguladı ve 
"Kişisel faaliyetler yerine kadro çalışması" yapılacağını, "parti 
politikalarının halka intikali"nin sağlanacağını açıklayıp, aydınları 
partiye davet etti. 

Timisi'nin Genel Başkan seçilmesinden sonra Genel Yönetim Kurulu üyelerinden 
TİP kökenli Orhan Arsal, Genel Politika Esasları'nı hazırladı. 1970 
yılındaki olağanüstü kongrede kabul edilen Genel Politika Esasları ile Balan 
ve Berkman dönemindeki "donmuş Atatürkçülük"ten uzaklaşıldı ve Atatürkçülük 
"Atatürk gibi bakmak ve davranmak" şeklinde yorumlandı. "Atatürkçü devrim, 
oluşan ve yiten değil, oluşan, yiten ve yeniden oluşan" süreç şeklinde 
tanımlandı, Atatürkçülüğün amacının "kişiyi özgürlüğe, eşitliğe ve nesneye 
egemen olmaya kavuşturmak" olduğu ifade edildi. Dönemin sol fikirlerinden 
etkilenerek hazırlanan Genel Politika Esasları'nın belirgin farklılığı, 
"din" konusunda ortaya çıktı. "Dinsel inançlarla materyalist felsefelere 
aynı ölçüde saygı" duyulduğu ifadesine yer verilen Genel Politika 
Esasları'nda, dinsel inanç ve siyasal düşünce ayrılıkları "kişisel sorun" 
sayıldı. Hem solu hem Alevileri kucaklama çabasının gözlendiği Genel 
Politika Esasları'nda Diyanet İşleri Teşkilatı'nın bütün inanç gruplarının 
temsil edilmesine olanak sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılması 
isteğinden vazgeçilerek "Diyanet İşleri Başkanlığı'nın laik Cumhuriyet'te 
yeri yoktur" noktasına gelindi. 

Genel Politika Esasları, henüz kesinleşip olağanüstü kongrede kabul 
edilmemişken yani daha taslak halinde iken BP içindeki ikinci büyük kopuşun 
gerekçelerinden birini oluşturdu. Kazım Ulusoy, Yusuf Ulusoy, Ali Naki 
Ulusoy, Hüseyin Balan ve Hüseyin Çınar, 1970 yılında Demirel hükümetine BP 
Genel Yönetim Kurulu'nun aldığı karara aykırı olarak beyaz oy verdi. 5 
milletvekilinin beyaz oyu açıklamak için başvurduğu iki gerekçeden biri 
partinin yeni siyasi çizgisi diğeri de rejimle ilgiliydi. Sözkonusu 
milletvekilleri, "demokrasiyi kurtarmak" için beyaz oy verdiklerini 
belirtirken, "BP'nin TİP benzeri bir partiye dönüştürülmesine" tepki olarak 
hükümeti desteklerini vurguladılar. 

Demirel hükümetine beyaz oy veren Ulusoylar'ın siyasal tutumu karşısında 
partide inanç ve siyaset karşı karşıya geldi. Genel Yönetim Kurulu, partinin 
kararına aykırı davrandıkları gerekçesiyle 5 milletvekilini ihraç ederken, 
ihraçların parti tabanına anlatılmasında Alevilik inancının kurallarına 
başvuruldu. Sözkonusu milletvekilleri "düşkün" ilan edildi ve haklarında 
"Beş Yol Düşkünü" adlı kitap yazıldı. Ulusoylar'ın tasfiyesiyle, partinin 
geleneksel kesimle olan bağları bir daha hiç onarılmayacak şekilde zedelendi 
ve sol düşüncelerden etkilenen üst yönetimin, partideki hakimiyetini 
pekiştirmesini sağladı. 

Düşünsel düzeyde gerçekleşen sola açılım, 1973 seçimlerinde eski TİP'lilerle 
yapılan seçim ittifakı ile ileri bir aşamaya vardı. Birlik Partisi bu arada 
bir isim değişikliğine giderek 1971 yılındaki kongrede Türkiye Birlik 
Partisi ismini almıştı. Türkiye Birlik Partisi'nin eski TİP'li Mehmet Ali 
Aybar'la seçim ittifakına yönelmesinde, 1971 yılında kapatılan TİP'in 
boşlukta kalan "bilinçli 300 bin seçmenin" oyunu alma arzusu yatıyordu. 
Aybar'ın ittifaktan beklentisi ise hem "mecliste sosyalist sesi susturmamak" 
hem de kuracağı sosyalist partinin tabanını oluşturmaktan ibaretti. Yapılan 
anlaşmaya göre, Aybar ve arkadaşlarıyla gerçekleşen ittifak, 14 Ekim 1973 
akşamına kadar sürecekti. Sandıkların açılmasından sonra Aybar ekibi ile TBP 
kendi yollarına devam edecekti. 

Anlaşmaya göre, eski TİP'lilere Adıyaman, Hatay, Kars, İstanbul ve Yozgat'ta 
liste başı, Adana, İzmir ve Kahramanmaraş'ta ise ikinci sıra verildi. 
TBP'nin Genel Başkanı Mustafa Timisi Sivas'tan ilk sırada aday olurken, TBP 
İstanbul Milletvekili Haydar Özdemir İstanbul listesinin ikinci sırasında 
bulunuyordu. AP hükümetine oy verdikleri için ihraç edilen 5 
milletvekilinden 4'ü ise farklı partilerde TBP'ne rakip olmuştu. Kazım 
Ulusoy Cumhuriyetçi Güven Partisi'nin Amasya, Ali Naki Ulusoy ise yine aynı 
partinin Çorum adayı idi. Yusuf Ulusoy Tokat'tan bağımsız aday çıkarken, 
Hüseyin Balan AP'nin Ankara listesindeydi. 

Türkiye Birlik Partisi, 14 Ekim 1973 milletvekili seçimlerine 35 ilde, kısmi 
senato seçimlerine de 17 ilde girdi. Aybar'ın sosyalizmi anlattığı 
propaganda döneminde TBP, seçmenin karşısına "demokratik sol" çizgisiyle 
çıktı. Parti, demokratik sol anlayışını, 12 ilkede toplamıştı ki, 12 ilke, 
Alevi mitolojisindeki 12 imamın karşılığı idi. Sözkonusu ilkeler 
"Devrimcilik, Toplumculuk, Atatürkçülük, Demokrasi, Halkçılık, Devletçilik, 
Cumhuriyetçilik, Bağımsızlık, Özgürlükçülük, Laiklik, Eşitlik ve 
Yurtsever"likti. Parti her bir ilkeye dönemin sol fikirlerinden esinlenerek 
sınıfsal bir içerik de kazandırmıştı. 


14 Ekim 1973 seçimlerine, AP, CHP, CGP, DP, MP, MHP, MSP ve TBP girdi. TBP 
seçimlerde beklediği başarıyı elde edemedi; ne Aybar'ın isteği olan "bir-iki 
sosyalist sesin" meclise girmesi ne de TBP'nin TİP oylarını alması mümkün 
oldu. "Olası bir sağ iktidarın gücünü" CHP ile frenleme düşüncesi nedeniyle 
sol oyları CHP toplamış, 1969 seçimlerinde yüzde 2.8 oy alan TBP, ancak 
yüzde 1.1 oy alabilmiş ve sadece Genel Başkan Mustafa Timisi'yi Sivas'tan 
milletvekili seçtirebilmişti. Aybar da parlamento dışında kalmıştı. 

1973 seçimleri, Türkiye Birlik Partisi için sonun başlangıcı idi. Alevilerin 
geleneksel kesiminin CHP'ye kaydığı, Alevi gençlerin ise sosyalist grupların 
içinde toplumsal mücadele yürüttüğü bir ortamda TBP, 1973- 1977 yılları 
arasında sol fraksiyonlara kapısını açtı. Parti, sosyalist gençleri çekerek 
kendisine dinamik bir gençlik kazandırmak istiyordu ama sosyalist gençlerin 
niyeti bambaşkaydı. Sosyalist gruplar, TBP'nin kurumsal kimliği üzerinden 
kendi örgütlerine sempatizan devşirme taktiği izliyorlardı ki, bu durum 1977 
seçimleri yaklaşırken başka bir kopuşa yol açtı. Parti içinde blok bir güç 
oluşturan grup, Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Partisi (TİİKP). 1977 
milletvekili seçimleri öncesinde TİİKP, Genel Başkan Mustafa Timisi'den 
"partinin anahtarını" istemiş, Timisi'nin karşı çıkması üzerine de TİİKP 
Merkez Komitesi, seçim arefesinde kadrolarını çekmişti. 

1977 seçimleri Türkiye Birlik Partisi'nin fiili olarak kapandığını ilan eden 
seçim oldu. Tek başına gireceği bir seçimden yenik çıkacağını fark eden 
parti yönetimi, CHP ile seçim ittifakı yapmak istedi. Bu yönelimde parti 
tabanının eğilimleri de rol oynadı. Taban, CHP ile seçim işbirliğine 
gidilmesini hatta bunun mümkün olmaması halinde seçime girilmeyip CHP'nin 
desteklenmesini istiyordu. TBP yönetimi, il ve ilçe örgütlerinin eğilimini 
dikkate alarak CHP'ne işbirliği teklifinde bulundu ve 10 milletvekilliği 
istedi ama CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit, "Türk demokrasisi açısından bazı 
olumsuz gelişmelere" yol açacağı gerekçesiyle işbirliğine yanaşmadı ve 
koşulsuz iltihak istedi. CHP'nin bu isteği 20 Mart 1977 tarihli Genel 
Yönetim Kurulu'nun açıklamasıyla reddedildi ve tek başına seçime girilmesi 
kararlaştırıldı. 

Parti yönetiminin aldığı bu karar örgütlerde ciddi bir çözülme yarattı. 
"Artan şiddet eylemlerinin durdurulmasının güçlü bir CHP iktidarı ile mümkün 
olacağı" görüşünü taşıyan il ve ilçe örgütlerinde istifalar oldu; hatta 
Gençlik Kolları Genel Merkez Yönetimi tümüyle istifa edip CHP'ye girdi. Bu 
baskının karşısında duramayan parti yönetimi ise 34 ilde seçime girme 
olanağı bulunmasına rağmen 20 ilde sandığa gitti. 

Listelerin hazırlanması sırasında aday bulamamak gibi teknik bir sorun 
yaşayan TBP, 1977 seçimlerinde tam anlamıyla hezimete uğradı ve 
parlamentodaki tek temsilcisi Mustafa Timisi'yi bile aday olduğu 
İstanbul'dan milletvekili seçtirmeyi başaramadı. Ağır yenilgiden sonra parti 
yönetimi, Kadın ve Gençlik Kolları'nı parti tüzüğüne aykırı davranarak seçim 
döneminde parti lehinde çalışma yapmadıkları gerekçesiyle feshetti. 
Fesihler, partinin yeni bir yapılanma süreci içine gireceğinin işaretiydi. 
Nitekim, 1977 yılının Aralık ayındaki kongrede "devrimci, toplumcu, 
yurtsever hareketle kucaklaşmak" ve bu kucaklaşmayı "Siyasal bir güce 
dönüştürmek" üzere program ve tüzükte değişikliğe gidilmesi kararlaştırıldı. 

1966'da parti kurulurken açıklanan, 1970'deki kongrede de revize edilen 
programa göre, son programda keskin bir ideolojik dönüşüm gerçekleştirildi. 
İlk iki programda "yeşil, kızıl ve karanın" karşısında olunduğu beyan 
ediliyor ayrıca sınıflar arasındaki menfaat çatışmalarının önlenmesi 
öncelikli hedefler arasında yer alıyordu. 1980 tarihli programda ise 
"Komünizme karşı olmak ve bu ideolojiye karşı mücadele etmek" ifadesi 
çıkarıldı. "Türkiye Birlik Partisi, emperyalizme, faşizme, feodalizme karşı 
olan halkın (...) partisidir" denilerek komünizme kapı aralandı. "Demokratik 
yollarla iktidar" ilkesini korumaya devam eden parti, sözkonusu söylem 
değişiklikleriyle dönemin radikal eğilimlerine uyum sağladı ama 12 Eylül 
1980'de gerçekleşen askeri müdahale nedeniyle programını anlatmaya pek de 
fırsat bulamadı. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra tüm partilerle birlikte 
siyasi faaliyetleri durdurulan partinin yeniden açılması konusunda eski 
kadrolar hiçbir inisiyatif almayınca (Türkiye) Birlik Partisi tarihe 
karıştı.