Dükenbay Dosjan
romancı, yazar
Dükenbay Doscanov

Kazak tarihî edebiyatının öncülerinden biri olan Dükenbay Dosjan 1942’de Kazakistan’ın Kızılorda vilayeti Janakorğan ilçesinde Kulanşı köyünde doğdu, 15 Eylül 2013’de Astana’da hayata veda etti.

1957’de sanat hayatına şiirle başladı. 1964’te S.M. Kirov adındaki Kazak Devlet Üniversitesinin Filoloji Fakültesinden mezun oldu. 1963 1966 yılları arasında Almatı vilayeti “Jetisu” gazetesinin edebiyat görevlisi olarak çalıştı. İlk kitabı Tunğış Kitap adıyla 1964’te yayımlandı. 1966-1984 yılları arasında Kazakistan Cumhuriyeti Yayın Komitesinde baş editör, bölüm başkanı, 1984- 1991 yılları arasında Kazakistan Yazarlar Birliği’nde edebiyat danışmanı, 1992-1994 yılları arasında “Jalın” dergisinde baş editör, 1994- 1996 yılları arasında Kazakistan Cumhuriyeti Telif Hakları Ajentasında bölüm başkanı, 1996-2002 yılları arasında Kazakistan Cumhuriyeti Milli Banka Müzesinde müdür olarak çalıştı. Daha sonra Cumhurbaşkanlığı Kültür Merkezi Kütüphanesinin müdürü olarak görevine devam etti. 2002 yılından itibaren “Madeni Mura” (Kültürel Miras) dergisinin baş editörü olarak çalıştı.

Adının halk arasında tanınmasını sağlayan eserleri Otrar ve Farabi adlı tarihî konuların ele alındığı uzun hikâyeleridir. Yazar ağırlıklı olarak tarihî olayları konu edinen hikâye ve romanlar yazmıştır. Tarihî eserlerini yazmadan önce Dükenbay Dosjan eski Farab şehri gibi tarihî yerlerin kazı alanına giderek ayrıntılı incelemeler yapmıştır. Özellikle Jibek Jolı adlı romanı tarihî İpek Yolu’nu anlatmasıyla ayrı bir değere sahiptir. Bu romanda Kazak Türklerinin XIII. yüzyılın başlarındaki sosyo-kültürel durumu geniş olarak tasvir edilmiştir.

D. Dosjan, 1974 yılında “Zaual” (Zeval) kitabı için “Molodaya Gvardiya” yayınevinden “Çağdaş Zamanın İyi Romanı” ödülünü kazandı. 1987’de devlet ödülü olan Avezov adındaki millî ödüle, 1988’de Ukrayna’da “Dnepro” yayınevinden çıkan “İpek Yolu” romanı için “Tarihi Konuda İyi Kitap” ödülüne layık görüldü. 1996’da Kazakistan Cumhuriyeti Ödülünün sahibidir. 2001’de “Hürmet”, 2008’de “Parasat” (Feraset) nişanına sahip oldu. İlk hikâyesini 15 yaşında kaleme almış olan yazarın, günümüzde kitapları dünyanın 19 diline tercüme edilerek, 3.7 milyondan fazla baskıyla yayımlanmıştır. Adeta kelimelerle resim çizme ustasına dönüşmüş olan yazar 11 roman, 23 uzun hikâye (povest), 100’ün üzerinde de hikâye yazmıştır. D. Dosjan Otrar, Farabi, İpek Yolu eserleri ile “tarihî konuların öncüsü” olarak adlandırılmıştır. KGB tarafından altmış yıl kapatılmış olan arşive ilk giren D. Dosjanov mahkeme evrakları aracılığıyla Hapishane ve Jeltoksan olaylarını konu edinen belgesel kitaplar da yazmıştır. Araştırmacılar, D. Dosjan’nın yazarlığını birkaç gruba ayırmaktadırlar:

1. Eski yüzyıl derinliğinden er Türkün ruhunu yükselten altmışıncı yıllar başındaki tarihî kitapları: İpek Yolu, Otrar, Farabi .

2. SSCB yöneticilerini iftiralarıyla hayatı feda olmuş nesil karakterlerinin anlatıldığı kitapları: Zaual, Dariya, Tabaldırığına Tabın, Jolbarıstın Surleui, Kisi Akısı.

3. Ünlü kişilerin hayatını sanat diliyle anlattığı seri kitapları: Muhtar Yolu, Abay Aynası, Alpin Azabı.

4. D. Dosjan’ın eserlerinden, özellikle hikâye konularına göre dördüncü bir grubun eklenebilir. Bu grup Kımız, Saumal, Kökpar v.s. gibi Kazakların milli yaşam tarzını ve gelenek-göreneklerini ele alan eserleri ihtiva eder.

ESERLERİ:

1. Tunğış Kitap (İlk Kitap), Ölender, Almatı, “Jazuşı”, 1964.
2. Jusan men Gülder (Nane ve Çiçekler), Povester men Angimeler, Almatı, “Jazuşı”, 1966.
3. Kum Jutkan Kalalar (Kumun Yuttuğu Şehirler), Zertteuler, Almatı, “Jazuşı”, 1967.
4. Tulpardın İzi (Küheylanın İzi), Povester, Almatı, “Jazuşı”, 1967.
5. Atşabar Bala (Atla Koşturan Çocuk), Balalar kitapşası, Almatı, “Jazuşı”, 1968.
6. Buldırıkkasap (Kuş Avcısı), Balalar kitapşası, Almatı, “Jazuşı”, 1969.
7. Zaual (Öğlen), Roman, Almatı, “Jazuşı”, 1970.
8. Jibek Jolı (İpek Yolu), Roman, Almatı, “Jazuşı”, 1973.
9. Dariya (Derya), Roman, Almatı, “Jazuşı”, 1976.
10. Kisi Akısı (Kişi Hakkı), Angimeler, Almatı, “Jazuşı”, 1978.
11. Kelinşek Taudağı Tas Tüyeler (Gelincik Dağındaki Taş Develer), Povester, Angimeler, Almatı, ‘”Jalın”, 1979.
12. Tabaldırığına Tabın (Eşiğine Tapın), Roman, Almatı, “Jazuşı”, 1980.
13. Jusan men Gülder (Nane ve Cicekler), Angimeler, 2. Basılımı, Almatı, “Jalın”, 1981.
14. Jolbarıstın Sürleui (Kaplanın Patikası), Angimeler, Almatı, “Jazuşı”, 1984.
15. Kumda Kalgan Kemeler (Kumda Kalan Gemiler), Angimeler, Almatı, “Jazuşı”, 1986.
16. Muhtar Jolı (Muhtar Yolu), Roman Tolğau, Almatı, “Jazuşı”, 1988.
17. Tandamalı, I-II Tom 2. Basılımı, Almatı, “Jazuşı”, 1990.
18. Abaktı (Hapishane), KGB Arşivi’ne Göre Araştırmalar, Almatı, “Kazakstan”, 1992.
19. Tarazı (Terazi), Roman Tolğau, Almatı, “Jazuşı”, 1992.
20. Alan, Roman, Almatı, “Kazakstan”, 1993.
21. Abay Aynası, Özgecmiş Araştırması, ‘”JZL” Serisi, Almatı, “Kazakstan”, 1994.
22. Kulanşıda Kalğan İz (Kulancıda Kalan İz), Angimeler, 2. Basılımı, Almatı, “Rauan”, 1994.
23. Otrar, Esse, Almatı, “Öner”, 1995.
24. Kum Kitabı, Hikayattar, Angimeler, Almatı, “Jazuşı”, 1995.
25. Koja Ahmet Yasaui Ğimaratı (Hoca Ahmet Yesevi Turbesi), Esse, Almatı, “Öner”, 1996.
26. Alıptın Azabı (Alpin Azabı), Özgeçmiş Araştırmaları, “JZL” Serisi, Almatı, “Rauan”, 1997.
27 Eki Düniye Esigi (İki Dünya Eşiği), Angimeler, Almatı, Kaynar, 1998.
28. Üş Tağdır (Üç Kader), Almatı, “Kasiyet”, 2005.
29. Dyalog s Detstvom, (Çocuklukla Söyleşi), Almatı, “KazAkparat”, 2005 1-2 Cilt.
30. Jazmıştın Formulası (Alın Yazısının Formülü) 2008.
31. Abaydın Ruhı (Abay’ın Ruhu) (Biyografik Analiz) 2008.

Kaynak
Kazak Tarihi Edebiyatı Öncülerinden Dükenbay Dosjan ve “İpek Yolu” Romanı
JAZİRA OTIZBAY, Kardeş Kalemler 1 Eylül 2019

HAKKINDA YAZILANLAR

Kazak Edebiyatının Belli Başlı Temsilcileri
Bünyamin ÖZGÜMÜŞ Yağmur Sayı : 16 
Temmuz - Ağustos - Eylül 2002

Dükenbay Doscanov, Orta Asya’nın İslâm ve İslâm öncesi dönemlerini anlatan romanlar yazdı. Zeval ve Farabi, romanlarından bazılarıdır.