Büyük İsmail Bey
ayan
Osmanlı Devlet Adamı

Serez Ayan-ül Ayan Büyük İsmail Bey (?- 1813)

Gazi Evrenos ve Çandarlı Halil Paşa soyağacından gelen Büyük İsmail Bey Sadrazam Siyavuş Paşa’nın (1611- 1656) beşinci batın torunudur. (Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar Tarihi) Ailenin, Balkanlar’ın en eski Türk kökenli ailelerden biri olduğu Osmanlı sicil kayıtlarında geçmektedir.

Yerel iktidar mücadelesi içerisinde Serez’den Arnavutluk’a giden Büyük İsmail Bey, 1785 yılında altı bin kişilik güçlü ordusuyla Serez’e mukavevemetsiz olarak girer ve şehrin idaresini eline alır.

Osmanlı İmparatorluğu ekonomisin bozulmasıyla, sıcak para akışını sağlamak amacıyla payitaht malikane sistemi denilen, toprakların işletme hakkını satan bir uygulamaya gider.

Büyük İsmail Bey, payitahtaki nüfusunu kullanarak Serez, Selanik ve Kavala etrafında binlerce dönüm araziyi malikane yöntemi ile alır. (Muharrem Varol, Siroziler- Timaş) En küçüğü beş bin dönüm olmak üzere yaklaşık olarak 150 tane çiflik kurar. (Mehmet Esat Serezli, Memleket Hatıralarım- Türk Tarih Kurumu )

18. yy sonu sanayileşmenin başladığı dönemde 1. sanayi devriminin emtiası pamuktur. Büyük İsmail Bey, Orta Makedonya bölgesinde verim sağlayabilecek pamuk türünü buldurur. Topraklar tımar sistemi bozulduğundan kaynaklı olarak, bir süredir ekilmediğinden akim haldedir. Toprakların islahını yaptırtırır. Sanayiye dönük olarak pamuk ekimini başlatır. Boyalı pamuk ipliğinin daha karlı olduğunu görerek üretimini burada geliştirir.

Avusturya’dan modern dokuma tezgahları getirterek çiftliklerinde modern anlamda tekstil üretimi gerçekleştirir. Dünya pamuk borsasının merkezi Londra’da en nitelikli pamuğu, en yüksek tonajda satmasıyla namı Avrupa pamuk kralına çıkar. (Mehmet Esat Serezli, Memleket Hatıralarım- Türk Tarih Kurumu) Geniş arazilerde tek elden sanayiye dönük olarak pamuk ekimi, tekstil sanayisine hammade olarak boyalı pamuk ipliği üretimi, modern tekstil üretimi süreçlerinin bütününden sermaye birikimi sağlayarak Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar bölgesinde ilk kapitalistleşme sürecini 18. yy sonunda başlatır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik daralma yaşadığı 19. yy başında Orta Makedonya bölgesi, Sırp Kral Stefan Duşan’tan (1345) sonra en zengin ikinci dönemini yaşar. Kent imarla gelişir, ticaretin Doğu Avrupa’daki merkezi konumuna gelir. ( SEREZ -TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr) ‘Serez Ovası Altın Yuvası’ tekerlemesi, Serez’de kurulan ünlü panayırlara İmparatorluğun farklı bölgelerinden ve Avrupa ülkelerinden gelen tüccarların tekerlemesi olarak o dönemde tarih kayıtlarına geçer.(Mehmet Esat Serezli, Memleket Hatıralarım- Türk Tarih Kurumu)

Büyük İsmail Bey, Orta Makedonya bölgesini yönettiği dönemde adaletli yapısıylada tarih kayıtlarına geçer. Bulgar tarihçi ve devlet adamı Vasil Kanchov (1862-1902), kitabında  ’İsmail Bey, geçen yüzyılın sonunda ve günümüz (19. yy) başında şehri yönetti. Adil bir Türk'tü ve Hıristiyan nüfusun gücenmesine izin vermedi.’ demiştir.( İsmail bey Serezli - Vikipedi (wikipedia.org) Serez Derebeyi Büyük İsmail Bey döneminde adaletin en iyi şekilde işlediği Hristiyan ve Museviler arasında ayrım yapılmadığı bilgisi farklı kaynaklarda da geçmektedir.

Cabi Ömer Efendi yazılarında, İstanbul halkının Rumeli hanedanı olan Büyük İsmail Bey’e aleni bir hayranlık beslediğini yazar. 1808 yılında Sultan 2. Mahmut ile imzalanan Sened-i İttifak’a imza atan 4 ayandan en güçlüsüdür. Sözleşmeye imza atmayan ayanlar dahil üçer, beşer bin kişilik orduyla gelirken kendisi on iki bin seçme askeri ile gelmiş, Çırpıcı Çayırı’nda konumlanmıştır. (İsmail Hakkı Uzunçarşılı) Osmanlı İmparatorluğu- Türk tarihinin
anayasalaşma- demokratikleşme süreçlerinin liderlerindendir.

Sened-i İttifak’tan sonra Sultan 2. Mahmut tarafından Ayn-ül Ayan (Ayanların en şereflisi, en gözdesi) payesi verilmiş, Rumeli’nin 62 ayan bölgesinin idaresi (Balkanlar’ın büyük kesimi) vergi toplamak dahil kendisine emanet edilmiştir. (Muharrem Varol, Siroziler, Timaş) Bu durum Osmanlı İmparatorluğu tarihinde özgün durumlardan bir tanesidir.

1813 yılı Haziran ayında at sırtında bir savaşa giderken hastalanır bir süre sonra vefat eder. Oğlu Yusuf Muhlis Paşa, Serez’de babası için ihtişamlı bir türbe yaptırtır. Sultan 2. Mahmut, Büyük İsmail Bey vefat ettiğinde üzüntüsünü
dile getirerek kendi el yazısıyla ‘ İsmail Bey sadık ve gayretli adem idi. Vefatından mütessir oldum. Hat Teala rahmet eyleye’ diyecektir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun zor dönemlerinde gerek Sultan 3.Selim’in yaptığı çalışmaları desteklemesi ile gerekse de Padişah 2.Mahmut’un etkinliğinin yerleşmesi için gösterdiği gayretle devlet tarafından her zaman hayırla yad edilecek, ayanlar ortadan kaldırılırken Büyük İsmail Bey’in aile efradı korunacaktır.

Büyük İsmail Bey’in aile efradı; Rumeli Beylerbeyi Yusuf Muhlis Paşa (Mora Fatihi), Erzurum Valisi Mazhar Mustafa Paşa, Trabzon Redif Taburları Kumandanı Serezli Hamdi Paşa (Taselya Savaşı’nın kazanılmasında öneme sahip Mati Meliler Muharebelerinin komutanı), Serez Belediye Reisi Akil Efendi, Meclis-i Mebusan vekili İsmail Rasih Bey, Osmanlı Devleti havacılığının kurucularından Tayyareci Mehmet Ali Kurçer, Kaymakam Ragıp Moralı, Alim Mehmet Esat Serezlli, Tiyatrocu Metin Serezli, Prof. Dr. Necla Geyikdağ, Doç. Dr. Emine Görgül, Yazar Tufan Uğur Kurçer gibi isimlerle yaşamaya devam etmektedir.