Mustafa Taki Doğruyol ( 1873) din adamı, milletvekili Mustafa Taki Efendi 1873 yılında Sivas'ta doğdu. Mehmet Selim Efendi'nin oğludur. İlk ve orta öğrenimini Sivas İbtidai Mektebi ve Rüştiyesinde tamamladıktan sonra 19 Ekim 1887'de Sorgu hâkim yardımcılığı ile Adliye hizmetine girdi. l Kasım 1891'de Hafik İlçesi Sorgu Hâkim yardımcısı oldu. 17 Nisan 1894 - 29 Haziran 1913 tarihleri arasında Sivas Adliyesinde Zabıt Kâtibi, Başkâtip ve Mahkeme Üyesi olarak görev yaptı. 13 Kasım 1914'te Sivas Sultanisi Arapça Öğretmenliğine atandı. Öğretmenlik görevini 22 Nisan 1920'ye kadar sürdürdü. TBMM'nin 1. Dönemi için yapılan seçimlerde Sivas Milletvekili olarak 23 Nisan 1920'de Meclisin açılışında hazır bulundu. Şer'iye, Evkaf, Adalet, İrşad, Anayasa, Dilekçe, Millî Eğitim komisyonlarında ve memurin Muhakematı Tetkik Kurulunda çalıştı. III. Toplantı yılında bir süre Dilekçe Komisyonunun Başkanlığını yaptı. Dönem içinde yedi adet gizli oturumda olmak üzere kürsüde toplam kırküç adet konuşma yaptı. Beş adet kanun önerisi verdi. 1. Dönemde Milletvekilliği sona erince yeniden hizmet isteminde bulunması üzerine 10 Kasım 1923'te Sivas İmam Hatip Okulu Hadis ve Arapça Öğretmenliğine atandı. Bu görevde iken l Ağustos 1925'te Sivas'ta öldü. Kabri Yukarıtekke olarak bilinen “Abdulvahap Gazi” kabristanlığındadır. Evli ve yedi çocuk babası idi. Ailesi Doğruyol soyadını aldı. Mecliste ve Milli Eğitim Bakanlığı'ndaki kayıtlarda Mustafa Taki olarak geçmektedir. ESERLERİ: 1.Tarih-i Nur-u Muhammedi Eser 1921-1923 tarihleri arasında Sivas matbaasında basılmıştır. Eser on yedi cüz'den oluşmaktadır. Her cüz'ü değişik matbaalarda bir risale olarak yayınlanmıştır. Eserde Hz. Muhammed (s.a.s.)'in hangi soydan geldiği, soydan soya nasıl nüzul ettiği ve hayatı hakkında malumatlar bulunmaktadır. Eserde faydalanılmış olan kaynaklar eserin sonunda yer almaktadır. Eserin on yedinci cüz'ü 1925 tarihinin Ramazan ayında İstanbul Öğüt Matbasında basılmıştır. 2.Kırk Hadis veyahut İlmihali Siyasi ve İctimai: Kırk Hadis-i Şerif öğrenip, ümmet-i muhammede nakledenlere Peygamberimiz (s.a.s.)’in şefaat edeceğine dair hadisinden hareketle kaleme alınmış bir eserdir. Eserin üzerindeki ismi yukarıda verildiği gibidir. Yazar künyesinde, muharriri; Sivas Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyyeti efradından Selim Efendizâde Mustafa Taki yazılıdır. 1327 yılında Mithat Paşa Sanayi Mektebi Matbaasında basılmıştır. Her ne kadar “Kırk Hadis” olarak zikrelidilse de eserin içerisinde konu ile alâkalı altmış hadis vardır. Zaten son kısmında Taki Efendi kırk hadisten sonra ilgili yirmi hadis daha ekleyerek böyle bir eseri meydana getirdiğini belirtmiştir. Eserin takdiminde hamdele ve salveleden sonra şunları yazmıştır; “İnsan için bir dinini bir de dünyasını bilmek lazımdır. İşte bunun için her sözü tanrımızın vahyi ile buyurmuş olan Peygamberimiz “aleyhis-salatü ves-selâm” efendimizin mübarek ağızlarından çıkan hadisi şeriflerinden kırk hadisi şerif yazacağım. Elbette o mübarek sözlerin her biri canımız feda edercesine muhabbetle aşk ile dinler ve böylece de gideriz...” Darende’li H. Hasan Akyol’un el yazısı ile istinsah ettiği nüshası Sivas Kemaleddin İbn-i Hümam Vakfı Kütüphanesindedir. Matbu Tarih-i nur-u Muhammedi cüzleri ile; Sivaslı İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak Efendi’nin “Yâre Yâdigar” adlı mevlidiyle bareber siyah deri ciltli bir kitaptır. 18.1.1393 Rumi tarihinde istinsah edilmiştir. 13X18 eb’adındadır. Kitabın son kısmında ilave hadislerde mevcuttur. Altmış hadisin bulunduğu bölüm 36 sayfa, tamamı 51 sayfadır. H. Hasan Akyol tarafından rik’a hattı ile yazılmıştır. HAKKINDA YAZILANLAR Mustafa Taki Efendi'nin İlmi Şahsiyeti Arapça ve Farsça'yı çok iyi bilen Mustafa Taki Efendi kelam ilminde ihtisas sahibidir. Ayrıca, fıkıh ve tefsir hocalığı da yapmıştır. Sırat-ı Müstakim, Sebilürreşad ve Beyanül Hak dergilerinde birçok yazısı yayınlanmıştır. Aynı zamanda da tasavvuf şairi olan Mustafa Taki Efendi, Meclis-i Mebusan'da Tokat Mebusu olan Mustafa Haki Efendi'ye müntesiptir. Onun vefatından sonra yazdığı mersiye Mustafa Taki Efendi’'nin şairlik yönüne ışık tutmaktadır. Yine Sivas’ta hizmetleri ile tanınan İhramcızâde İsmail Hakkı Efendi’nin manevi üstadı olarak bilinir. Mustafa Taki Efendi’nin Düşüncesi Mustafa Taki Efendi, makalelerinde dini, ilmi, siyasi ve içtimai meselelere değinir. Onun yazılarında bir Asr-ı Saadet özlemi görürüz. Dünyanın, diğer yerlerindeki Müslümanların içler acısı durumunu yazılarında serdeder ve onlar için son ümit kaynağının "Anadolu Müslümanlığı’nın başarısında yattığını görür. Halkın mücahede ve mücadele şevkini artırmak için, ilk müslümanların çektiği çilelerden ve fedakârlıklarından bahseder. "İdad-i kuvvet"! bir farz-i ayn olarak görür. Taki Efendi kendi düşüncelerini Sırat-ı Mustakim, Sebilür’Reşad, Bayanü’l-Hak mecmualarında yayınlamış ve meclis konuşmalarında bütün beyanatlarında fikriyatının genel hatlarını yansıtacak tarzda yapmıştır. Sivas’tan yetişen bu ilim ve fikir adamımızın milletimizin zor günlerinde, özellikle milli mücadele vaktinde ve daha sonra milletvekili olarak Cumhuriyetin temellerinin atılmasında üstlenmiş olduğu rol çok büyüktür. Gerek ilmi şahsiyeti, gerekse düşünce yapısıyla milletini seven, memleketine ve dinine hizmet eden bir kişidir. www.biyografi.net (Binlerce Biyografi)